Nowe technologie i prawa człowieka

Raport Liberties Wolne media 2022 wskazuje na niepokojące pogarszanie się niezależności mediów w Europie

Rosnąca presja polityczna, wysoka koncentracja własności, kampanie oszczerstw, nękania prawne dziennikarzy, brak nadzoru publicznych mediów: zebraliśmy dowody, aby przyjrzeć się, czemu sytuacja niezależności mediów w Europie się pogarsza.

by Franziska Otto

Raport Wolne media 2022, opublikowany 28 marca 2022 r., jest pierwszym corocznym raportem dotyczącym kwestii wolności mediów w UE opracowanym przez Civil Liberties Union for Europe w celu uzupełnienia raportu nt. praworządności i wspieranym przez dokument strategiczny w kwestii ustawodawstwa medialnego. Raport został napisany we współpracy z organizacjami członkowskimi i partnerskimi Liberties z 15 krajów UE i wykorzystał zebrane studia przypadków. Raport Wolne media 2022 skupia się wokół czterech kwestii: wolności i pluralizmie mediów, bezpieczeństwie i ochronie dziennikarzy, wolności wypowiedzi i swobodnego dostępu do informacji oraz, wreszcie, egzekwowaniu prawa.

Wolne i zróżnicowane media są ważne w każdej demokracji. Aby mogła istnieć ożywiona i dynamiczna debata publiczna, obywatele muszą być informowani na bieżąco o poczynaniach ich politycznych reprezentantów. Jest to możliwe dzięki pracy dziennikarzy i pracowników medialnych. Niestety kondycja mediów w UE ulega pogorszeniu. W wielu krajach wykazano problemy w analizowanych obszarach i chociaż w niektórych z nich kryzys wolności mediów przykuł już uwagę opinii publicznej, to jednak sytuacja stopniowo pogarsza się w całej Unii.

Wolność i pluralizm mediów

Obywatele uzyskują informacje i wyrabiają swoje poglądy w ważnych sprawach, polegając na niezależnych dziennikarzach. Wolność mediów oznacza, że stacje medialne mogą przekazywać bieżące informacje niezależnie od ingerencji czy wpływu rządu. Kiedy obywatele mogą przeanalizować dokładne informacje i różne opinie, wówczas mogą świadomie decydować, w jaki sposób chcą być rządzeni. Jednym z warunków zapewnienia opinii publicznej dostępu do różnych źródeł i perspektyw jest powstrzymanie przejmowania spółek i serwisów medialnych przez garstkę właścicieli. Jednak w wielu państwach członkowskich UE mamy do czynienia z duża koncentracją własności mediów lub presją wydawniczą ze strony rządów.

Na Węgrzech biznesmani przychylni rządowi wykupili znaczną część rynku medialnego. Sympatycy rządu przejęli wpływowe środki masowego przekazu, które kiedyś stały w opozycji i krytykowały poczynania rządu. Ale nawet bardziej stabilne demokracje zmagają się z problemami w zakresie pluralizmu mediów. Przykładem mogą być Włochy, gdzie na scenie medialnej dominują jedynie dwie firmy.

Jednak pluralizm mediów zagrożony jest również ze względu na inne czynniki. W całej Europie, szczególnie w wyniku pandemii Covid-19, stacje medialne podlegają pod sporą presję ekonomiczną, chociażby z powodu niższych przychodów z reklam. Dotyczy to przedsiębiorców każdych rozmiarów, jednak szczególnie dotkliwie uderza w małe i lokalne serwisy informacyjne.

Dziennikarze i pracownicy mediów nie są bezpieczni

Pośród wszystkich krajów, które zostały uwzględnione w raporcie, w większości z nich dziennikarze pracują w coraz większym niebezpieczeństwie. Mowa tu o przypadkach nękania, ale również o fizycznych atakach: takie niepokojące działania wobec dziennikarzy zgłaszane są przez organizacje ochrony praw człowieka w 11 krajach. W Holandii pracownicy medialni mówią o nasilającej się przemocy i brutalnej narracji przeciwko mediom. W lipcu 2021 r., sytuacja sięgnęła zenitu, kiedy reporter śledczy Peter R. de Vries został zastrzelony w biały dzień w Amsterdamie.

Dodatkowo ataki nie ograniczają się wyłącznie do życia offline, a równie często prowadzone są wirtualnie. W przypadku niemieckich dziennikarzy, większość nękania, z jakim się zmagają, ma miejsce w internecie. W efekcie część z nich decyduje się na autocenzurę i rezygnuje z poruszania gorących tematów, jak na przykład migracja.

Ograniczanie wolności wypowiedzi i informacji

Nasze organizacje członkowskie i partnerskie w całej UE zgłaszają rosnącą liczbę restrykcji i ograniczenia wolności słowa i dostępu do informacji.

We Francji uchwalono nową ustawę "Wspierania poszanowania zasad Republiki", w wyniku której dziennikarze nie mogą już swobodnie zgłaszać i ujawniać przypadków przemocy policyjnej. W Słowenii poczyniono pierwsze kroki w celu wprowadzenia nowych przepisów kryminalizujących zniewagi, w tym zniesławianie osób publicznych. W ten sposób prawo pozwalałoby na karanie głosów krytyki wobec premiera czy innych urzędników państwowych.

Istniejącym problemem jest również ograniczanie i uniemożliwianie dostępu do informacji. W Polsce kilkudziesięciu dziennikarzom odmówiono dostępu do granicy z Białorusią.

Jak widzimy - wiele trzeba zmienić, aby chronić wolność mediów i zapewnić ich pluralizm w Europie. Komisja Europejska pracuje aktualnie nad nowym aktem prawnym: europejskim aktem o wolności mediów, mającym chronić różnorodność i niezależność mediów w UE. Powinien on uwzględnić zdefiniowanie środków do zwiększenia transparentności w zakresie własności mediów oraz opracować przepisy zapewniające bezpieczeństwo pracy dziennikarskiej.

Nasze zalecenia dla Komisji obejmują ponadto:

  • Sprawiedliwą i transparentną dystrybucję funduszy do stacji medialnych.
  • Wspieranie niezależności redakcyjnej od wszelkich form ingerencji publicznej i prywatnej. Należy szczególnie zadbać o ochronę źródeł dziennikarskich.
  • Wprowadzenie właściwych mechanizmów egzekucji prawa, jak chociażby ustanowienie Rady Wolności Mediów i coroczne monitorowanie kondycji wolnych mediów w Europie.

Aby dowiedzieć się więcej o obecnym stanie prasy w całej Unii Europejskiej oraz o tym, co można zrobić, aby chronić dziennikarzy i wolność mediów, przeczytaj nasz raport tutaj.

Więcej na ten temat możesz przeczytać również w tych artykułach:

Jak UE może wykorzystać szansę nie do odrzucenia, aby chronić wolne media

UE musi działać - niektóre rządy stosują taktykę Putina i przejmują kontrolę nad mediami

Wolność mediów w Europie stoi w obliczu wielu zagrożeń: Raport 2022

Donate to liberties

Your contribution matters

As a watchdog organisation, Liberties reminds politicians that respect for human rights is non-negotiable. We're determined to keep championing your civil liberties, will you stand with us? Every donation, big or small, counts.

We’re grateful to all our supporters

Your contributions help us in the following ways

► Liberties remains independent
► It provides a stable income, enabling us to plan long-term
► We decide our mission, so we can focus on the causes that matter
► It makes us stronger and more impactful

Your contribution matters

As a watchdog organisation, Liberties reminds politicians that respect for human rights is non-negotiable. We're determined to keep championing your civil liberties, will you stand with us? Every donation, big or small, counts.

Subscribe to stay in

the loop

Why should I?

You will get the latest reports before everyone else!

You can follow what we are doing for your right!

You will know about our achivements!

Show me a sample!