Gdyby przyjaciel poprosił cię o podanie definicji demokracji, prawdopodobnie udałoby ci się udzielić całkiem zgrabnej odpowiedzi, opowiadając o wolnych wyborach, w których naród ma prawo oddawać głos i wybierać swoich reprezentantów do rządu. I jak najbardziej byłaby to właściwa odpowiedź. Ale co powiedziałbyś, jeśli twój przyjaciel miałby akurat ochotę drążyć temat dalej i chciałby wiedzieć gdzie leży granica - jakie elementy i zasady czynią z demokracji, to czym właściwie jest?

Faktycznie istnieje pewna lista podstawowych założeń, które muszą zaistnieć, aby demokracja była demokracją. Od wolnych i uczciwych wyborów, przez prawa człowieka, po fundamentalne wartości, takie jak równość i odpowiedzialność - oto 14 elementów, które są niezbędne do tworzenia silnej i stabilnej demokracji.

Jakie jest 14 filarów demokracji?

1. Udział obywateli

Demokracja, już z samej swojej definicji, oddaje w ręce narodu decyzje dotyczące kierunku, który obierze rząd i przyszłości społeczeństwa. W przypadku demokracji bezpośrednich może to oznaczać, że obywatele głosują bezpośrednio za lub przeciw prawom, zgodnie z którym będą żyli. W demokracji przedstawicielskiej z kolei naród wybiera swoich reprezentantów do rządu i zachowuje prawo do wyrażania swoich opinii i pragnień. W każdym z tych scenariuszy udział obywateli stanowi fundament, który czyni demokrację silną.

Ich uczestnictwo nie musi objawiać się jedynie poprzez głosowanie w dniu wyborów, jednak na pewno jest to jedna z najbardziej znaczących form. Równie ważna jest m.in. debata publiczna, spotkania rad i wspólnot czy pokojowe protesty. Wszystkie one są formami partycypacji, które dostarczają ludziom informacji i pomagają podejmować świadome decyzje w dniu wyborów. Grupy i organizacje społeczeństwa obywatelskiego chronią prawo ludzi do wszystkich tych działań, dlatego należy je wspierać.

2. Równość

To nie tylko ważne, ale i konieczne, aby w demokracji wszyscy byli traktowani na równi. W praktyce oznacza to, że nikt nie jest dyskryminowany ze względu na swoje pochodzenie etniczne, wyznanie czy orientację seksualną. Jednak oznacza to także, że wszyscy ludzie mają taką samą swobodę do korzystania ze swoich praw - chociażby jednakowy dostęp do urn wyborczych. A kiedy dochodzi już do głosowania, każdy głos ma jednakowe znaczenie - twój głos jest tak samo cenny i ma taką samą wagę jak głos najbogatszej i najpotężniejszej osoby w twoim kraju. I na tym opiera się element równości w demokracji.

3. Odpowiedzialność

Ludzie powierzają władzę w ręce swoich reprezentantów, którzy zobligowani są wykorzystać tą władzę do działania na korzyść całego społeczeństwa. Politycy są odpowiedzialni przed narodem, muszą postępować zgodnie z ich wolą i nie wolno im nadużywać swojej władzy w celu własnego wzbogacenia lub na korzyść swoich przyjaciół.
Kiedy autorytarne rządy przejmują kontrolę nad gazetami i kanałami informacyjnymi, kiedy dręczą i nękają grupy społeczeństwa obywatelskiego, wtedy znacznie łatwiej jest ukryć przed opinią publiczną korupcję czy nadużycia władzy, a wtedy trudniej jest rozliczyć rząd z ich uczynków w dniu wyborów.

4. Transparentność

Aby przy urnie wyborczej dokonywać świadomych wyborów, wyborcy muszą mieć pełen obraz. Muszą wiedzieć czy ich rząd podejmuje dobre decyzje czy może ich polityka wcale się nie sprawdza; czy rząd gra według zasad czy defrauduje publiczne środki. Transparentność oznacza, że działania rządu są jawne, a ludzie znają wyniki i rezultaty podejmowanych przez nich kroków. Informacje rządowe, z nielicznymi wyjątkami, powinny być dostępne dla opinii publicznej, jeśli tego zażądają, dziennikarze i inni działacze powinni móc zadawać pytania swoim politykom, a grupy zajmujące się transparentnością powinny mieć swobodę działania.

5. Tolerancja polityczna

Chociaż zasada głosu większości jest sercem demokracji, wcale nie oznacza to, że powinno się ignorować mniejszości. W prawdziwej demokracji wszyscy obywatele są równi wobec prawa i musi to być przestrzegane bez względu od partii stojącej u władzy. I nawet jeśli ich poglądy nie zdobyły poparcia większości w dniu wyborów, to nadal mają prawo do dzielenia się swoimi poglądami z resztą społeczeństwa i politykami. Dopiero taki układ jest zdrowy, jeśli nie konieczny. Demokracja zbudowana jest na otwartości i różnorodności myśli i poglądów; tłumiąc prawa i wolności mniejszości, większość działa na swoją niekorzyść.

6. System wielopartyjny

Obywatele muszą mieć więcej niż jedną opcję w dniu wyborów. A to oznacza, że więcej niż jedna partia polityczna musi swobodnie uczestniczyć w kampanii i startować w wyborach. A kiedy opozycja wygrywa, następuję przekazanie władzy i powinno wznowić się debatę o kierunku, w jaki zmierza dany kraj. Jeśli działa tylko jedna partia, prawdopodobnie mamy do czynienia z dyktaturą, chociaż niektórym krajom udało się wypracować system demokratyczny pod rządami jednej partii.

7. Kontrola nad nadużyciami władzy

Demokracja może przetrwać jedynie wtedy, kiedy wszyscy się zaangażują - obywatele poprzez poparcie w dniu wyborów i każdego innego dnia roku, a politycy postępując zgodnie z zasadami i działając na korzyść ogółu. O nadużywaniu władzy możemy mówić, kiedy rząd uzna, że jest ponad prawem, kiedy politycy uwierzą, że dotyczą ich inne reguły i prawa, kiedy przewaga gra na korzyść konkretnej grupy społecznej kosztem reszty lub kiedy publiczne środki zasilają prywatne rachunki przywódców i ich przyjaciół. To częsty scenariusz w światowych „demokracjach”, a coraz częściej także w Europie.

Istnieją sposoby, aby częściowo osłabić te nadużycia w demokracji, jednak nie ma sposobu, aby całkowicie je powstrzymać. Jednym z środków pozwalających na większą rozliczalność rządów jest rozproszenie władzy po różnych partiach. Równie ważna jest ochrona wolnych i uczciwych wyborów: w tym ochronę niezależnych mediów, aby obywatele mogli zdobywać prawdziwe informacje przed głosowaniem, a także ochronę prawa wyborczego, aby zapewnić uczciwość całego procesu.

8. Wolna gospodarka

W demokracji każdy człowiek powinien sam decydować o tym, co chce zrobić ze swoim życiem. Dopóki przestrzega się zasad, rząd nie ma prawa mówić nam, co mamy studiować, jaką pracę podjąć lub co uprawiać. Wolność gospodarcza jest ważnym budulcem rozwoju silnych społeczeństw i silnych gospodarek narodowych.

9. Karta praw

Karta praw jest kolejnym sposobem ochrony ludzi przed nadużyciami władzy przez rząd. Jest to wykaz praw i wolności przysługujący wszystkim ludziom, takie jak wolność słowa czy wolność zgromadzeń. Dokument ten jest ustawą prawną i wiele krajów uwzględniło go również w swoich konstytucjach. Więc jeśli ktoś czuje, że rząd pogwałca jego prawa, może zwrócić się o pomoc do sądu.

10. Prawa człowieka

Wiele praw ujętych i chronionych przez kartę praw to tak zwane prawa człowieka. Są to prawa, które powinni obejmować wszystkich ludzi bez względu na kraj, w którym żyją; jednak demokracje powinny szczególnie zadbać o ich respektowanie i promocję. Prawa człowieka takie jak wolność wypowiedzi, wolność zrzeszania się i zgromadzeń są kamieniami węgielnymi demokracji i zapewniają jej właściwe funkcjonowanie.

11. Wolne i uczciwe wybory

Zmiany należy uznać za naturalną i zdrową cechę demokracji. Skoro rząd istnieje, by służyć ludziom, a opinia publiczna wciąż zmienia zdanie na wszelkie możliwe tematy, to naturalne że w zależności od czasu, wybory będą miały różne rezultaty. Dlatego tak ważne jest, aby wybory były wolne i uczciwe. Aby tak się stało, ludzi muszą otrzymywać prawdziwe i rzetelne informacje przed głosowaniem, aby móc swobodnie o nich dyskutować i podejmować decyzje. Oznacza to również, że w dniu wyborów wszyscy muszą mieć taki sam dostęp do urn, każdy głos jest liczony i każdy ma taką samą wartość. Dodatkowo wybory nie mogą zdarzać się nieregularnie czy być ogłaszane zgodnie z zachciankami rządu.

12. Wolne sądy

Nawet w idealnie funkcjonującej demokracji pojawiają się spory. W takich sytuacjach ważne jest, żeby obie strony miały równy dostęp do niezależnego organu, który może ten spór rozstrzygnąć. W demokracjach jest to system sądowniczy. Sędziowie są trochę jak arbitrzy na boisku - są niezależnym organem, który ma traktować wszystkich według takich samych zasad. Mecz piłki nożnej byłby fikcją, gdyby sędziego wybrała jedna z drużyn; tak samo w demokracji - okazuje się fikcją, kiedy rząd obsadza urzędy swoimi przyjaciółmi lub lekceważy wyroki sądów.

13. Przyjmowanie wyników wyborów

Kiedy wybory nie idą po myśli rządzących, muszą oni zaakceptować wynik i ustąpić z urzędu. Pokojowe przekazanie władzy jest bardzo ważne dla procesu demokratycznego. Przegrani w wyborach muszą zaakceptować swoją porażkę i, mimo że powinni nadal otwarcie dzielić się swoimi opiniami i brać udział w publicznej debacie, muszą zaakceptować fakt, że ich polityka nie zdobyła aktualnie poparcia większości.

14. Praworządność

Democratic societies operate under the rule of law. This essentially means that a nation’s laws apply equally to all people, and everyone, especially the government, must play by the rules. It means that the rights and freedoms and democratic processes described above are respected and nurtured. And it means that the laws are also enforced in a fair and consistent way, and there’s an independent body, like the courts, to settle disputes that do arise. Liberties recently published its shadow report to the EU on the current rule of law situation across the bloc, finding a number of concerning trends across many member states.

Społeczeństwa demokratyczne działają według zasad praworządności. Właściwie oznacza to, że prawo danego narodu odnosi się jednakowo do wszystkich jednostek i wszyscy, a zwłaszcza rząd, muszą działać zgodnie z zasadami. Oznacza to, że wszystkie wymienione wyżej prawa i wolności są przestrzegane i pielęgnowane. Prawa muszą być egzekwowane w uczciwy i spójny sposób, a w przypadku konfliktów i sporów istnieje niezależny organ władzy, jak sądy, który je rozstrzyga. Liberties niedawno opublikowało swój raport dla UE na temat obecnej sytuacji w zakresie praworządności w całej UE, odnajdując szereg niepokojących tendencji w wielu państwach członkowskich.

Zdjęcia: Christopher Alvarenga/unsplash.com