Pięć lat temu, 20 sierpnia 2009 roku, Litwa została wskazana jako trzeci kraj europejski, który zapewniał amerykańskiej Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA) zaplecze do tajnego przetrzymywania, przesłuchiwania i nadzwyczajnego przekazywania osób podejrzanych, tworząc w tym celu na swoim terytorium tajne więzienia.

Bezpośrednio po atakach z 11 września, USA rozpoczęło działania wojskowe przeciwko sprawcom. Prezydent George W. Bush przyznał CIA uprawnienia do zatrzymywania osób podejrzanych o terroryzm i umieszczania ich w tajnych więzieniach poza granicami Stanów Zjednoczonych, gdzie więźniowie mogli być poddawani zaostrzonym technikom przesłuchań. Dokonano tego, by unikąć naruszenia amerykańskiego i międzynarodowego prawa w zakresie ochrony i postępowania z więźniami.

Organizacje pozarządowe domagają się śledztwa

Tajnymi więzieniami CIA na Litwie zajęto się po raz pierwszy w 2009 r., kiedy to sejmowa Komisja Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony (CNSD) rozpoczęła swoje parlamentarne dochodzenie w tej sprawie. Choć Komisja ustaliła, że zostały stworzone warunki do działalności takich więzień, prokuratura generalna przedwcześnie zamknęła śledztwo na początku 2011 r.

W lipcu 2011 r., organizacja pozarządowa INTERRIGHTS z siedzibą w Londynie wniosła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka skargę w imieniu przetrzymywanego w tajnym więzieniu na Litwie Abu Zubaydah. Skarżący podnosił, że Litwa naruszyła jego prawa, gwarantowane przez Europejską Konwencję Praw Człowieka.

We wrześniu 2013 r., Human Rights Monitoring Institute wraz z organizacją pozarządową REDRESS zwróciła się do prokuratora generalnego z wnioskiem o wznowienie śledztwa w sprawie bezprawnego wydania więźnia CIA, Mustafa al-Hawsawi.

Prokuratura Generalna odmówiła wznowienia postępowania, lecz w wyniku odwołania od tej decyzji, Sąd Okregowy w Wilnie uznał odmowę prokuratora za bezpodstawną i niezgodną z prawem.

Po orzeczeniu sądu, prokuratura generalna wszczęła śledztwo w sprawie możliwego bezprawnego przewożenia ludzi przez granicę państwową.

ETPCz stwierdza naruszenia

24 lipca 2014 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka ogłosił dwa wyroki w związanych z więzieniami CIA sprawach Al Nashiri przeciwko Polsce oraz Abu Zubaydah przeciwko Polsce. W obu przypadkach Trybunał stwierdził naruszenie artykułów 3, 5, 6, 8 i 13 Konwencji. W sprawie Al Nashiri przeciwko Polsce stwierdzono także naruszenie art. 2 ze względu na ryzyko skazania skarżącego na karę śmierci po jego wydaniu z Polski do USA. Trybunał orzekł, że Polska ma wypłacić każdemu ze skarżących zadośćuczynienie w wysokości 100 tysięcy euro. Ponadto Abu Zubaydah przyznano 30 tysięcy euro tytułem zwrotu kosztów i wydatków.

Abu Zubaydah i Mustafa al-Hawsawi więzieni są w bazie wojskowej w Guantanamo. Zarówno oni samo, jak i ich wojskowi pełnomocnicy mają bardzo ograniczone możliwości uczestniczenia w postępowaniach sądowych w Europie ze względu na klauzulę tajności. Wszelkie informacje otrzymywane od zatrzymanych są natychmiastowo utajniane i dostępne wyłącznie osobom z poświadczeniem bezpieczeństwa osobowego.

Mustafa al-Hawsawi pozostaje w areszcie od 1 marca 2003 roku pod zarzutem zbrodni wojennych. Abu Zubadayah przetrzymywany jest od marca 2002 r. Jest podejrzany o zaangażowanie w organizację ataków z 11 września 2001 r., nie postawiono mu jednak jeszcze żadnych zarzutów. Czas trwania jego dalszego przetrzymywania nie jest znany.