ONZ-wski Komitet Praw Osób Niepełnosprawnych podsumował swoją analizę dot. implementacji Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych na Litwie. Niestety, wnioski są ponure – nie doprowadzono do prawie żadnego rozwoju w tej sprawie.

Komitet naciska na Litwę, aby zaprzestała używania niepoprawnej terminologii, która obraża niepełnosprawnych w oficjalnych dokumentach – a nawet, niektóre z tych terminów, takie jak „zaburzenie”, czy „głuchoniemy” znalazły się nawet w raporcie złożonym przed Komitetem.

Ponadto, zalecono poprawienie definicji niepełnosprawności, jako że obecnie nie spełnia ona wymagań postawionych przez Konwencję.

Zmiana perspektywy

Jūratė Guzevičiūtė, dyrektor prawny Instytutu Monitorowania Praw Człowieka mówi, że największą przeszkodą stojącą na drodze do wdrożenia Konwencji na Litwie jest nastawienie wobec niepełnosprawności i osób niepełnosprawnych.

„Na niepełnosprawność i osoby niepełnosprawne do dzisiaj patrzy się z perspektywy medycznej, traktując ich samych oraz ich zdrowie jako główne zagadnienie. Konwencja zmienia ten punkt widzenia na bardziej społeczny – innymi słowy, na traktowanie niepełnosprawności jako konstruktu społecznego powstałego w wyniku ograniczeń społecznego lub materialnego otoczenia danej osoby.”

Według Guzevičiūtė: „Problem leży nie w samych ludziach czy ich niepełnosprawności, ale w nieprzyjaznym środowisku, które nie jest dostosowane do ich potrzeb i jest pełne przeszkód. Jeśli dana osoba na wózku inwalidzkim nie może dostać się do budynku, to problem leży w braku dostępu, a nie w tej osobie. Na Litwie nadal jest to niezrozumiane.”

Łamanie praw

Raport mocno nawołuje Litwę o rezygnację z przymusowej hospitalizacji oraz leczenia bez zgody pacjenta. Komitet jest także głęboko zaniepokojony łamaniem praw człowieka w zamkniętych instytucjach, tzn. w domach opieki społecznej i na oddziałach psychiatrycznych.

Zalecono, aby państwo podjęło środki zapobiegawcze wobec przemocy i wykorzystywaniu tych, którzy przebywają w zamkniętych instytucjach oraz aby zapewniło im dostęp do systemu składania skarg w razie naruszania ich praw.

Krytyki doczekał się także trwający proces deinstytucjonalizacji, w ramach którego zamykane są instytucje opieki nad niepełnosprawnymi i są zastępowane działalnością społeczną. Komitet jest głęboko zaniepokojony brakiem mechanizmów wsparcia, takich jak projekt niezależnego funkcjonowania, zamiast ciągłego umieszczania niepełnosprawnych dzieci i dorosłych w domach opieki.

Zaznaczono, że państwo nie podjęło odpowiednich środków do walki z wykorzystywaniem (seksualnym i innym) dzieci niepełnosprawnych, zarówno wewnątrz jak i poza instytucjami.

Niedostępne otoczenie

Kolejne krytyczne punkty wobec Litwy obejmują przypadki niedostępności: m.in. fizycznej, informacyjnej, a w rezultacie ponaglenie, aby państwo przestało wydawać pieniądze z funduszy UE na nieprzystosowane budynki, strony internetowe i inne przestrzenie.

Komitet zalecił, aby koncepcja „niezdolności do pracy” została wyeliminowana, a zamiast niej uruchomiono bardziej zaawansowaną integrację niepełnosprawnych z rynkiem pracy.

Państwo dostało również zalecenia dotyczące ograniczania prawa głosu wobec niepełnosprawnych. Konstytucja oraz obowiązujące prawo nie pozwalają na udział w wyborach tym osobom, które nie mają zdolności prawnej – te ograniczenia powinny zostać usunięte w nowelizacji prawa. Niestety, najprawdopodobniej nie uda się tego zrobić przed zbliżającymi się wyborami parlamentarnymi.