EU Watch

Hoe de Europese Commissie een leidende rol zou kunnen spelen op het gebied van grondrechten

De Europese Commissie is hun strategie voor het implementeren van het handvest van de grondrechten, aan het herschrijven. Liberties' nieuwe beleidsstuk legt uit welke nieuwe middelen de Commissie zou moeten oppakken om de rechten tot leven te brengen.

by Linda Ravo
Alina Papazova @alinasumaz

Het Handvest van de Grondrechten is de EU's mensenrechtencatalogus: een modern rechtsinstrument met 50 grondrechten die de EU-instellingen en -regeringen moeten bevorderen, respecteren en beschermen wanneer zij handelen binnen hun EU-bevoegdheden en verplichtingen.

Er zijn meer dan tien jaar verstreken sinds het Handvest bindend werd. De eerste strategie van de Commissie voor de effectieve toepassing van het Handvest werd in 2010 goedgekeurd. Het idee was dat de EU een voorbeeld zou stellen en de grondrechten leidend zouden worden bij het optreden van de EU. De EU heeft enige vooruitgang geboekt bij het respecteren, beschermen en bevorderen van de grondrechten. Maar de EU grijpt vaak niet in om rechten te handhaven, mist kansen om de bescherming van rechten te verbeteren en schendt zelf de rechten.

Later dit jaar zal de Commissie een nieuwe strategie voor het Handvest van de grondrechten goedkeuren. Om hier informatie voor op te halen, heeft de Commissie om suggesties van rechten- en democratiegroepen gevraagd. Het nieuwe document van Liberties is een reactie op het verzoek van de Commissie om input.

Download hier de volledige beleidsstuk.

Dit document identificeert de belangrijkste tekortkomingen en stelt specifieke instrumenten en praktijken voor die de Commissie zou kunnen toepassen om deze aan te pakken. Onze kernpunten zijn:

1) De Commissie moet haar bevoegdheden ten volle benutten om de grondrechten te bevorderen

Op veel gebieden waar de nationale wetten niet goed genoeg zijn om deze te beschermen, worden de grondrechten geschonden. Neem bijvoorbeeld onrechtmatige rechtszaken aangespannen door machtige private of publieke actoren om te proberen waakhonden zoals media-actoren en activisten van burgerlijke vrijheden (bekend als SLAPP's - strategische rechtszaken tegen publieke participatie) het zwijgen op te leggen. In de meeste EU-landen bestaan geen wetten om deze praktijken te voorkomen of te bestraffen. De Commissie heeft de bevoegdheid om gemeenschappelijke EU-regels voor te stellen om SLAPP's te verbieden, maar heeft dat nog niet gedaan.

De Commissie zou:

  • expertise op het gebied van grondrechten kunnen uitbreiden door systematischer te vertrouwen op onafhankelijk deskundig advies en ervoor te zorgen dat interne deskundigen alle diensten van de Commissie dienen;
  • een jaarlijks strategisch werkplan kunnen ontwikkelen dat kan helpen verduidelijken hoe EU-wetten en -beleid beter kunnen bijdragen tot respect en bevordering van grondrechten;
  • kunnen investeren in communicatie met het publiek over grondrechten, onder meer door middel van jaarverslagen die de verantwoordingsplicht, transparantie en deelname van het publiek door de Commissie kunnen verbeteren.

2) De Commissie moet de bestaande procedures verbeteren om het risico dat EU-instellingen en -organen zelf het Handvest schenden, tot een minimum te beperken

Alle EU-instellingen en -organen zijn verplicht zich te onthouden van het aannemen van wetten, maatregelen of praktijken die de grondrechten schenden. Toch doen zich nog steeds gevallen voor waarin inbreuken op de grondrechten te wijten zijn aan het handelen of nalatig nalaten van EU-instellingen. In een recent rapport werd de EU door een toezichthoudend orgaan van de VN bekritiseerd omdat het geld gaf aan Hongarije om de segregatie van personen met een handicap in het land in stand te houden, in strijd met de grondrechten en internationale wettelijke verplichtingen.

De Commissie zou:

  • de kwaliteit kunnenn het proces waarmee het de impact op de grondrechten van EU-wetten en -beleid beoordeelt;
  • haar bevoegdheden beter kunnen benutten om te voorkomen dat de waarborgen voor de grondrechten worden verzwakt tijdens onderhandelingen over ontwerp-EU-wetten tussen EU-regeringen en het Europees Parlement;
  • systematisch EU-wetten en -beleid kunnen evalueren op hun impact op de grondrechten;
  • de maatregelen van de EU-agentschappen en -organen nauwer en transparanter kunnen volgen.

3) De Commissie moet regeringen meer gedetailleerde begeleiding bieden over hoe de EU-wetgeving moet worden toegepast op een manier die de grondrechten niet schendt. Daarnaast moet de commissie de wet systematisch handhaven wanneer regeringen deze overtreden.

De Commissie heeft de plicht om te voorkomen dat EU-regeringen het Handvest schenden wanneer zij optreden op gebieden die onder EU-wetgeving vallen, en om sancties op te leggen wanneer zij overtredingen begaan. De Commissie beschikt hiervoor al over alle instrumenten. Het probleem is dat ze ze vaak niet gebruikt. Zo blijven een aantal EU-landen, zoals Tsjechië, Hongarije en Italië, ervoor zorgen dat Roma-kinderen geen onderwijs krijgen zoals andere kinderen, onder meer door ze te scheiden in speciale scholen of klassen waar alleen Roma-kinderen in zitten. Hoewel deze praktijken vele malen door het Europees Hof voor de rechten van de mens zijn veroordeeld, en ondanks het feit dat ze door de EU-wetgeving verboden zijn, heeft de Commissie tot dusver geen enkel land voor de rechter gedaagd.

De Commissie zou:

  • formele richtlijnen kunnen geven over hoe er kan worden voldaan aan de grondrechten bij het toepassen van essentiële onderdelen van de EU-wetgeving om inbreuken te helpen voorkomen;
  • sancties kunnen invoeren op staten die het Handvest systematisch schenden;
  • geld kunnen geven aan die organisaties, zoals rechten en democratie-groepen, die de grondrechten op nationaal niveau bevorderen.

Download hier de volledige paper.