Het vrijwel algehele verbod op abortus in Ierland komt voort uit de in 1983 goedgekeurde achtste wijziging van de Ierse grondwet die het gelijke recht op leven van moeder en haar ongeboren kind erkent. Deze bepaling zorgt ervoor dat abortus in Ierland alleen rechtmatig is als het leven – en niet de gezondheid of het welzijn – van een vrouw in acuut gevaar is. Zelfs onder deze beperkte omstandigheden is abortus pas in 2013 onderwerp van formele wetgeving geworden, toen de wet inzake de bescherming van leven tijdens zwangerschap werd ingevoerd naar aanleiding van de zaak A, B en C tegen Ierland voor het Europees Hof voor de rechten van de mens.
Kritiek van de VN
Toen Ierland voor het VN-Mensenrechtencomité moest verschijnen in juli 2014 kreeg het moeilijke vragen voorgeschoteld over het nuttig effect en de ernstige beperkingen van de wet uit 2013. De voorzitter van het comité Sir Nigel Rodley uitte felle kritiek op de Ierse regering:
‘‘De erkenning van het primaire recht om te leven van een vrouw als bestaand mens moet prevaleren boven dat van het ongeboren kind. Ik zie totaal niet in op basis van welke geloofsovertuiging deze prioriteit aan het embryo in plaats van aan de moeder zou moeten worden gegeven.’’
Het ongeloof waarmee deze internationale mensenrechtendeskundige aankeek tegen het abortusbeleid van Ierland, raakte in het land een open zenuw en werd snel gevolgd door de zoveelste controverse over abortus: de zaak van mevrouw Y, een jonge asielzoekster die zwanger was geraakt door verkrachting en abortus wilde laten plegen op basis van een hoog zelfmoordrisico. Toen de vrouw 26 weken zwanger was werd, na een reeks vertragingen vanwege de beoordeling van haar medische toestand en omstandigheden, de embryo met een keizersnede verwijderd. Terwijl de details van deze zaak worden onderzocht, onderstreept zij dat het Ierse systeem totaal tekortschiet in het respecteren van de lichamelijke integriteit van vrouwen.
Intrekking van de achtste wijziging
Uit recente en lopende ontwikkelingen blijkt dat de huidige rechtsregels in Ierland ten aanzien van de toegang tot abortus ontoereikend zijn en zij het respect voor de mensenrechten van vrouwen in de weg staan, waaronder het recht op leven, gezondheid, privacy en lichamelijke integriteit. Het grootste obstakel om de mensenrechten van vrouwen volledig te eerbiedigen is de grondwet. Er komt echter steeds meer steun om de achtste wijziging van de grondwet in te trekken. Een brede coalitie van organisaties die zich inzetten voor mensenrechten en burgerlijke vrijheden, waaronder de Irish Council for Civil Liberties, werkt eraan om deze hervorming, die allang had moeten plaatsvinden, op de politieke agenda te krijgen.