EU Watch

Negen EU overheden willen dat Polen haar rechtsstaat herstelt

Negen EU-overheden hebben bij de VN Polen opgeroepen om haar voormalig onafhankelijk en effectief constitutioneel hof te hertellen en de rechtsstaat te beschermen. Zullen de EU-ministers zich ook uitspreken bij de Raad Algemene Zaken volgende week?

by LibertiesEU

Gisteren kwam Polen onder kritiek te staan bij de Verenigde Naties. Gedurende een drie uur lange hoorzitting bij de Mensenrechtenraad van de VN in Genève gaven landen van over de hele wereld hun mening over de mensenrechtensituatie, de rechtsstaat en de democratie. Tot nu toe hadden niet veel EU-overheden zich uitgesproken tegen een verslechterende situatie in Polen.

Gisteren riepen Duitsland, Frankrijk, Spanje, Nederland, Zweden, Denemarken, Oostenrijk, België en Tsjechië Polen op om hervormingen terug te draaien die de autoriteit en effectiviteit van het constitutioneel hof hebben beschadigd en daarmee de onafhankelijkheid van het gehele juridische systeem hebben bedreigd. Verschillende van deze overheden riepen de Poolse overheid expliciet op om de aanbevelingen van de Europese Commissie te implementeren en vroegen om bescherming van de media en NGO's.

Juridische onafhankelijkheid bedreigd

De mensenrechtensituatie in Polen is steeds verder verergerd sinds 2015, toen de 'constitutionele crisis' begon. De Poolse overheid heeft een aantal hervormingen geïntroduceerd die gericht waren op het verlammen van land's hoogste rechter, het constitutioneel hof. Zo moest worden verhinderd dat de overheid's controversiële programma van wetten en beleid werd gecontroleerd. En de overheid is nog niet klaar met het aanpassen van de juridische sector. De overheden in Genève hebben nog niet gevraagd of ze hun schadelijke hervormingen kunnen herstellen en ze werken alweer aan een nieuw wetsvoorstel dat de regering meer invloed zal geven over het benoemen van nieuwe leden van de Nationale Raad van de Juridische Sector. Het zal niet als een verrassing komen dat dit orgaan, verantwoordelijk voor het beschermen van de onafhankelijkheid van het juridisch stelsel, erg kritisch is geweest over de vervormingen van het constitutioneel hof.

Andere zorgwekkende ontwikkelingen zijn de overname van de publieke media door de staat en voorstellen die het recht op een vredig protest zouden aantasten. Op dit moment denkt de regering aan hervormingen van overheidsuitgaven aan NGO's, waardoor waarschijnlijk sommige NGO's die kritisch zijn over overheidsbeleid zullen worden opgeven.

Raad Algemene Zaken

De Poolse regering heeft geen bereidheid tot het maken van compromissen getoond door de internationale kritiek. De Europese Commissie heeft zojuist een jarenlang onderzoek afgesloten dat vond dat de recente hervormingen een 'systematische dreiging' waren voor de rechtsstaat. De aanbevelingen van dit onderzoek zijn voor een groot gedeelte genegeerd. De Commissie heeft gezegd dat ze niet het Artikel 7-mechanisme zullen activeren, omdat er niet genoeg steun is van EU overheden in de Raad om sancties kracht bij te zetten. In een laatste poging betekenisvolle politieke druk van de EU uit te oefenen heeft de Commissie ervoor gezorgd dat Polen op de agenda staat van de EU's Raad Algemene Zaken op 16 mei.

Dit is de eerste keer dat EU-overheden de rechtsstatelijke situatie van een van hun eigen leden op de agenda van de Raad hebben geplaatst. EU-overheden beschermen elkaar normaal gesproken door te zwijgen en hebben nog nooit over de rechten, rechtsstaat of democratie van een specifiek lid gesproken binnen de formele Brussel omgeving.

Waarom? Omdat sommige regeringen ervoor vrezen dat discussies bij de EU diepere politieke gevolgen zullen hebben dan bij andere internationale organisaties zoals de Raad van Europa of de VN. Dit is omdat evenementen in Brussel meer aandacht van de media vragen dan ontwikkelingen in Genève of Straatsburg. Daarbij kan openlijk gebrandmerkt worden als schender van rechten door gelijken ervoor zorgen dat regeringen die eerst bondsgenoten waren, minder bereid zijn samen te werken bij EU-onderhandelingen over andere onderwerpen, zoals handel en economisch beleid, met grote financiële gevolgen van dien.

Het einde van de druk?

Daarom zou het kunnen dat op 16 mei de Europese Commissie niets meer doet dan het uitleggen van de resultaten van het onderzoek over Polen, zonder verdere discussie. Gegeven dat de Commissie haar beschikbare juridische middelen al heeft opgebruikt, zou dit het einde kunnen zijn van serieuze druk van de EU op de Poolse regering.

Omdat de Raad van de EU grotere politieke druk kan uitoefenen dan de VN of andere internationale lichamen, willen sommige EU-overheden het niet over rechten hebben. Dit is ook waarom EU-overheden juist nu hun zwijgen moeten breken en hun zorgen moeten uiten in Brussel, net als ze in Genève deden. De EU is gevestigd op waarden van fundamentele rechten, democratie en de rechtsstaat. Geen staat kan worden toegelaten zonder deze standaarden te implementeren. Politieke druk van overheden in de Raad is een van de weinige middelen die de EU nog heeft om de waarden waarvoor ze was opgericht te kunnen beschermen.

Geschreven door Israel Butler, Civil Liberties Union for Europe & Małgorzata Szuleka, Helsinki Foundation for Human Rights.