De afschuwelijke behandeling die op mensen werd losgelaten tijdens de Tweede Wereldoorlog schokte onze regeringen zo erg dat ze mensenrechten als basisnormen voor bescherming namen.
Maar sommige overheden proberen de bescherming die nieuwe generaties Europeanen de kans gaf om van vrede, welvaart en vrijheid te genieten, te ondermijnen. De rechtsstaat, democratie en grondrechten zijn in toenemende mate onder druk komen te staan, eerst in Hongarije, toen Spanje en nu in Polen. Hoewel de regeringen binnen de EU beloofd hebben om deze waarden te respecteren, heeft de Unie maar beperkte bevoegdheden om ze te beschermen.
De Europese Commissie heeft een rechtsstaatmechanisme in het leven geroepen dat haar de ruimte geeft om een regering die ernstige problemen heeft te onderzoeken en haar aanbevelingen te doen. Maar de Commissie is niet consequent in het gebruik van haar bevoegdheden. Hoewel een aantal landen de rechten ernstig schendt, is de procedure nog maar één keer gebruikt.
Medische APK
Om te garanderen dat alle EU-lidstaten op dezelfde manier behandeld worden en te voorkomen dat schendingen van het recht een algemeen verschijnsel worden, roept het Europees Parlement de Unie op om alle EU-landen regelmatig te controleren. In de zomer van 2016 neemt het Europees Parlement naar verwachting een resolutie aan die de Europese Commissie vraagt om een mechanisme te creëren dat de 'gezondheidstoestand' van de rechtsstaat, de democratie en grondrechten in ieder EU-land iedere zoveel jaar nagaat.
Helaas heeft de Commissie, dat het EU-instituut is met de bevoegdheid om nieuwe wetsvoorstellen te doen, het Europees Parlement meerdere malen verteld dat het dit idee niet steunt. Partners van het European Liberties Platform hebben een aantal aanbevelingen gedaan waarin wordt geschetst hoe het Europees Parlement de grondwaarden van de EU zou kunnen bevorderen en beschermen met haar eigen bevoegdheden, zonder dat de Commissie wetgeving voorstelt.
Het Europees Parlement zou moeten:
- De beschikbare bevoegdheden onder Protocol 1 van het Verdrag inzake het Functioneren van de Europese Unie en zijn eigen Procedureregels gebruiken om een interparlementaire dialoog over de rechten te vormen als een mechanisme om de grondwaarden van de EU te waarborgen.
- Onder de dialoog zou de EP Commissie voor Burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken (LIBE) met haar evenknie commissies van de 28 individuele nationale parlementen moeten vergaderen in een tweejarige cyclus. De discussie zou gebaseerd moeten zijn op een synthese van bevindingen en aanbevelingen die door bestaande mechanismen (VN, Raad van Europa, het Europees Agentschap voor de Grondrechten) en door relevante toegevoegde informatie vanuit de burgermaatschappij wordt gevormd.
- Tijdens de dialoog zou de LIBE Commissie de aanbevelingen aan haar nationale evenknieën moeten benoemen. De evenknie commissie van LIBE in iedere lidstaat zou moeten ondernemen om een proportie van aanbevelingen op de agenda van haar nationale parlement te zetten voor discussie en aan de LIBE terug moeten rapporteren op de bereikte voortgang bij de volgende dialoog twee jaar later.
- Tijdens de dialoog zouden nationale parlementen ook in staat moeten zijn om aanbevelingen te doen aan de LIBE Commissie over hoe ze de stand van zaken op het gebied van de mensenrechten in de EU kan verbeteren.
- Als de LIBE Commissie uitdagingen vaststelt die door de lidstaten gemeenschappelijk worden gedeeld, zou ze deze door a) eigen initiatiefverslagen; b) het sturen van EU fondsen en technische ondersteuning om deze onderwerpen aan te pakken; c) prioriteit geven aan de ontwikkeling van fundamentele rechtsindicatoren over deze thema's.
Lees het volledige document Hoe het Europees Parlement fundamentele EU waarden kan beschermen - een interparlementaire rechtendialoog hier.
Verander de dialoog
De Raad van de Europese Unie - waar de nationale ministers elkaar ontmoeten om te besluiten over EU wetgeving en beleid - heeft ook een paar bescheiden maatregelen genomen om grondrechten in de EU te beschermen door het opzetten van een jaarlijkse 'dialoog' over de rechtsstaat tussen regeringen in de EU. Maar in hun huidige vorm zullen deze gesprekken naar alle waarschijnlijkheid niet helpen in de bescherming van grondrechten. Bijvoorbeeld: onder de huidige afspraken worden regeringen niet eens gevraagd om enige verbeteringen aan te brengen.
Partners van het European Liberties Platform hebben een aantal aanbevelingen gedaan aan de EU over het effectiever maken de rechtsstaatdialoog.
Wat de nationale overheden in het overleg van de Raad zouden moeten:
- Vergroot de beschikbare tijd voor de dialoog en/of denk er over na om meer tijd beschikbaar te stellen door de lidstaten in kleinere werkgroepen op te splitsen. Lidstaten zouden in willekeurige werkgroepen moeten worden ingedeeld.
- Kies voor iedere dialoog een thematische focus. Gebruik de dialoog om de uitdagingen die lidstaten binnen de thematische focus voor zich zien te herkennen door te verwijzen naar de bevindingen van bestaande toezichtmechanismen (VN, Raad van Europa, EU Grondrechten) en relevante toegevoegde informatie vanuit de burgermaatschappij en onderzoeken hoe de nationale infrastructuur van de rechtsstaat (magistratuur, nationale mensenrechtenorganisaties, media, burgermaatschappij) bijdraagt aan het hooghouden van de rechtsstaat op dit gebied.
- De nationale infrastructuur van de rechtsstaat en regionale en internationale mensenrechtenorganisaties betrekken in een seminar ter voorbereiding van de dialoog.
- Een oprechte uitwisseling van visies garanderen tijdens de dialoog door lidstaten te stimuleren om vragen te stellen, good practice oplossingen aan te bieden en aanbevelingen te doen die door hun evenknieën ter harte worden genomen.
- De inwerkingstelling van aanbevelingen te faciliteren door het vaststellen/herkennen van een fonds ter ondersteuning van de rechtsstaat, lidstaten technische ondersteuning te bieden en van lidstaten te verwachten dat zij over het in werking stellen van de aanbevelingen een terugkoppeling doen.
Lees het volledige document "De dialoog over de rechtsstaat: Vijf ideeën voor toekomstige EU voorzitterschappen' hier. Als je graag wilt dat Europese regeringen zich aan beloften houden om zich aan de rechtsstaat, de democratie en de grondrechten te houden, schrijf dan aan de leden van je eigen parlement en regeringsministers om hen te vragen deze aanbevelingen te ondersteunen.