De Spaanse regeringspartij Partido Popolar en de oppositiepartij Partido Socialista werken momenteel aan een nationaal akkoord bestaande uit een reeks wetgevingsmaatregelen om – naar verluidt – de strijd aan te gaan met terrorisme van jihadisten. Uitgangspunt van het akkoord zijn twee hervormingen van het Spaanse Wetboek van Strafrecht ten aanzien van terroristische misdrijven. Rights International Spain (RIS) heeft deze hervormingen geanalyseerd en, verontrust als de ngo is over de mogelijk nadelige en onrechtmatige gevolgen hiervan voor de grondrechten van de hele Spaanse bevolking en de beginselen van de rechtsstaat, heeft zij haar zorgen geuit bij de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken, en bij de woordvoerder van de Partido Socialista. Zo hoopt RIS dat de maatregelen waar uiteindelijk toe wordt besloten, de normen en beginselen van de internationale mensenrechtenwetgeving onderschrijven. Hieronder worden een aantal van de zorgen belicht.
Afwezigheid van een authentiek evaluatieproces van de definities van terrorisme: Na zijn bezoek aan Spanje in 2008 raadde de speciale VN-rapporteur voor de bevordering en bescherming van mensenrechten en fundamentele vrijheden in de strijd tegen terrorisme, Spanje aan om ‘‘een proces tot stand te brengen waarbij onafhankelijke deskundigen evalueren hoe geschikt de gebruikte definities zijn. Deskundigen op het gebied van de mensenrechten en het strafrecht op nationaal en internationaal niveau zouden aan dit evaluatieproces moeten deelnemen.’’ Hier is nooit iets van terechtgekomen.
Internationale normen die de beperking van rechten reguleren: Iedere maatregel die burgerrechten en burgerlijke vrijheden afschaft of opschort moet strikt aan bepaalde eisen voldoen: de regels moeten toegankelijk, voorspelbaar en precies zijn; de inperking van rechten moet gerechtvaardigd zijn en niet-discriminatoir zijn, evenredig aan de doelen die worden nagestreefd (proportionaliteit) en noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. Met geen van deze normen wordt door de voorgestelde hervormingen rekening gehouden. Sterker nog, zij versterken de al bestaande onduidelijkheid in de wet, zijn onvoldoende gerechtvaardigd en schieten in enkele gevallen hun doel voorbij.
Onnauwkeurige omschrijving van de definitie van terrorisme: Het aantal misdrijven dat zou kunnen vallen in de categorie terrorisme, wordt in de door de Partido Popolar voorgestelde hervorming enorm uitgebreid.
Onbepaalde, vage concepten die niet stroken met het legaliteitsbeginsel: In de voorgestelde hervormingen valt de Partido Popolar terug op bijzonder vage en slecht afgebakende concepten die botsen met de eisen van voorspelbaarheid, duidelijkheid en evenredigheid.
Geen terroristische intenties: In de hervormingen wordt op algemene en onnauwkeurige wijze voorgesteld om mensen die bepaalde strafbare feiten hebben begaan, te vervolgen voor terreurmisdaden, ook al hadden zij geen terroristische intenties. Het gaat hierbij expliciet om een aantal strafbare feiten die worden begaan uit roekeloosheid, wat strijdig is met het gegeven dat voorbedachte rade een van de essentiële kenmerken is van terreurmisdaden. Deze maatregelen worden gerechtvaardigd met het argument dat ‘‘het verzamelen van bewijslast moeilijk zou zijn’’. Dit is een schending van de beginselen van de rechtsstaat. Hoe kan een terreurdaad worden begaan zonder dat de dader hier de intenties voor had, of nog onwaarschijnlijker uit roekeloosheid? Kortom, er worden veel te brede definities gehanteerd.
Websites bezoeken en het recht op vrijheid van informatie: Een gevangenisstraf van één tot acht jaar voor ‘‘het raadplegen van één of meerdere communicatiediensten die online beschikbaar zijn’’ en informatie bevatten die ‘‘anderen kunnen aanzetten’’ tot terreurdaden. Deze handeling bestraffen is totaal disproportioneel en ongerechtvaardigd en vormt daarnaast een schending van het recht op vrijheid van informatie.
Mogelijk gevaar voor de vrijheid van meningsuiting: Met de hervormingen willen de partijen dat de ‘‘verheerlijking van terrorisme’’ nog zwaarder wordt bestraft dan nu het geval is. De speciale VN-rapporteur voor de bevordering en bescherming van mensenrechten en fundamentele vrijheden in de strijd tegen terrorisme heeft Spanje er echter al op gewezen dat de onnauwkeurige term ‘‘verheerlijking’’ problemen oplevert, met name ten aanzien van de vrijheid van meningsuiting. Daarom raadde hij aan om de tekst te herzien zodat ‘‘de term ‘verheerlijking’ uitsluitend van toepassing is op die handelingen die bedoeld zijn om aan te zetten tot een terreurdaad, met het risico dat deze ook daadwerkelijk wordt gepleegd’’ – een herziening die nooit is doorgevoerd. Als de hervormingen in hun huidige vorm worden doorgevoerd, wordt ook de verspreiding van berichten of slogans via sociale media of andere kanalen strafbaar, ‘‘ongeacht of hierbij al dan niet direct wordt aangezet’’ tot het plegen van terreurdaden, ‘‘als de berichten als doel hebben anderen aan te zetten’’ dergelijke daden te plegen, of als er sprake is van ‘‘het versterken van de vastberadenheid om deze daden te plegen’’. Afgezien van het feit dat dit geen waterdichte frasen zijn, wordt hier inbreuk gemaakt op de vrijheid van meningsuiting.
Het is bijzonder verontrustend dat handelingen die niet als ‘‘terreurdaden’’ te boek zouden moeten staan, toch als dergelijk worden aangemerkt. De maatregelen vormen niet alleen een gevaar voor grondrechten, maar door hun onnauwkeurige en vage aard ook een schending van het legaliteitsbeginsel en doen daarom afbreuk aan de Spaanse rechtsstaat. Als rechten en vrijheden niet worden gerespecteerd, kan een democratische samenleving niet als veilig worden beschouwd, en rechten en vrijheden kunnen onder geen enkele omstandigheid worden bestempeld als terrorisme.