Συστημικές απειλές για το κράτο δικαίου στην Ισπανία
Η οικονομική κρίση προκάλεσε μία αύξηση στην άσκηση της ελευθερίας του συνέρχεσθαι από πολλούς ανθρώπους. Το κοινό στηρίζεται, σε μεγάλο βαθμό, σε αυτό το θεμελιώδες δικαίωμα, για να εκφράσει την αντίθεσή του, ή να καλέσει να ληφθούν ορισμένες μεταρρυθμίσεις. Οι διαδηλώσει χρησιμοποιήθηκαν για να εκφραστεί η δυσαρέσκεια και η αντίθεση του κοινού προς: τα μέτρα λιτότητας, όπως οι περικοπές στις δαπάνες στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και την εκπαίδευση, την κατάσχεση των σπιτιών από τις τράπεζες και την πώληση τοξικών χρηματοπιστωτικών προϊόντων, τη πολιτική της διαφθοράς, και τις μεταρρυθμιστικές προτάσεις σχετικά με τους κανόνες που διέπουν τις υπηρεσίες αμβλώσεων. Από την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης (2008), ο αριθμός των διαδηλώσεων αυξήθηκε 283%.
Οι διαδηλώσεις έχουν, επίσης, χρησιμοποιηθεί από τους πολίτες και τις ΜΚΟ για να ζητήσουν περισσότερη διαφάνεια και συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων και να αντιταχθούν στους περιορισμούς, σχετικά με τα δικαιώματα της ελευθερίας του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και της έκφρασης. Οι εν λόγω δημόσιες διαμαρτυρίες έλαβαν χώρα, μεταξύ άλλων μερών, έξω από κυβερνητικά κτίρια, κατοικίες αξιωματούχων και τράπεζες, καθώς επίσης και σε ιδιωτικές κατοικίες για να αποτρέψουν εξώσεις. Αρχικά, η κυβέρνηση προσπάθησε να περιορίσει και να αποτρέψει το κοινό από τις ειρηνικές διαμαρτυρίες μέσω ποινικών διώξεων και επιβολής διοικητικών προστίμων. Ωστόσο, τα άτομα άρχισαν να αμφισβητούν με επιτυχία τα εν λόγω μέτρα μέσω της δικαστικής οδού.
Η οικονομική κρίση οδήγησε, επίσης, πολλούς ανθρώπους να χρησιμοποιήσουν τη δικαστική οδό για να υπερασπιστούν τα υπόλοιπα δικαιώματά τους, όπως για παράδειγμα, το δικαίωμα στη στέγαση, καθώς πολλοί μάχονται ενάντια στις εξώσεις, ή το δικαίωμα στην ιδιοκτησία, καθώς προσπαθούν να ανακτήσουν τις αποταμιεύσεις τους που επενδύθηκαν σε τοξικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα. Οι αιτήσεις για νομική βοήθεια έχουν αυξηθεί σημαντικά, κατά τα τελευταία χρόνια. Η κυβέρνηση αντέδρασε καθιστώντας το πιο δύσκολο για τα άτομα να προσφύγουν στα δικαστήρια για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους, ενάντια των αρχών και των μεγάλων επιχειρήσεων. Οι νέοι νόμοι προσπαθούν να αποδυναμώσουν το δικαστικό σώμα, μειώνοντας την αποτελεσματικότητα και την ανεξαρτησία του, και να καταστήσουν πιο δύσκολη την παραπομπή υποθέσεων στα δικαστήρια, με τη δημιουργία οικονομικών εμποδίων, όπως οι περιορισμοί στη νομική βοήθεια προκειμένου να διασφαλιστεί πως όλο και λιγότεροι άνθρωποι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτή την απαραίτητη δημόσια υπηρεσία.
Μερικοί από τους νέους νόμους έχουν ήδη εγκριθεί, ενώ άλλου βρίσκονται, ακόμη, στο στάδιο των διαπραγματεύσεων. Συλλογικά, αυτό το πακέτο των μέτρων υπονομεύει σοβαρά το κράτος δικαίου:
Ένας προτεινόμενος Νόμος περί Νομικής Βοήθειας αποτρέπει τα άτομα από το να έχουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη και τον αποτελεσματικό δικαστικό έλεγχο, μέσω αυστηρών περιορισμών στην πρόσβαση στη νομική βοήθεια.
Τα νέα όρια που περιλαμβάνονται στον προτεινόμενο νόμο αφήνουν ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού χωρίς νομική βοήθεια, ακόμη κι αν δεν μπορούν να στηρίξουν οικονομικά να προσφύγουν στο δικαστήριο για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους. Ένας άλλος δείκτης που αποδεικνύει την έλλειψη δέσμευσης από την Ισπανία για να καταστήσει το δικαστικό σύστημα προσβάσιμο είναι η μείωση που απεικονίζεται στους πόρους του προϋπολογισμούς που διατίθενται στο σύστημα παροχής νομικής βοήθειας: η Ισπανία δαπανά 0,80 ευρώ/ κάτοικο, ενώ ο Ευρωπαϊκός μέσος όρος ανέρχεται σε 8,63 ευρώ. Κατά τα τελευταία χρόνια, το 25-35% των πολιτών έχει στερηθεί το δικαίωμα του να έχει πρόσβαση στη δικαιοσύνη.
Ένας Νόμος περί Δικαστικών Εξόδων, που έχει τεθεί σε ισχύ από το 2012, εισάγει διακρίσεις, διότι έχει δυσανάλογες επιπτώσεις στις μικρότερες επιχειρήσεις συγκριτικά με εκείνες των μεγάλων επιχειρήσεων, όπως οι τράπεζες και οι ασφαλιστικές εταιρίες.
Οι μερικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν το 2015 επί των αρχικών πράξεων απέτυχαν να επιλύσουν τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την εισαγωγή των δικαστικών εξόδων. Τα άτομα που πλήρωσαν τα δικαστικά έξοδα μεταξύ Δεκεμβρίου 2012 και Φεβρουαρίου 2015, με σκοπό την χρήση της δικαστικής οδού για την προστασία των δικαιωμάτων τους, δε θα τους επιστραφούν τα λεφτά τους. Τα άτομα που έχασαν το δικαίωμα της δικαστικής επίλυσης των διαφορών τους, διότι δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα δικαστικά τέλη, δεν έλαβαν καμία αποζημίωση. Τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν από τα δικαστικά τέλη (περίπου 540 εκατομμύρια ευρώ) δε μεταφέρθηκαν, στο δικαστικό σύστημα ή την παροχή της υπηρεσίας νομικής βοήθειας.
Το δικαστικό σύστημα είναι κορεσμένο και χρηματοδοτείται με ανεπαρκείς πόρους. Αυτός δημιουργεί μεγάλες καθυστερήσεις στις δικαστικές διαδικασίες, κάτι το οποίο υπονομεύει ακόμη περισσότερο το δικαίωμα της πρόσβασης στη δικαιοσύνη.
Η κυβέρνηση πρότεινε μεταρρυθμίσεις για τον Οργανικό Νόμο του Δικαστικού Συστήματος και για τον Νόμο Ποινικής Δικονομίας ώστε να αντιμετωπιστεί η έλλειψη των πόρων. Ωστόσο, τα εν λόγω μέτρα είναι πολύ περιορισμένα και αποσπασματικά. Αυτό που χρειάζεται είναι εκτενείς μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα αναδιαρθρώνουν και θα εκσυγχρονίζουν το δικαστικό σύστημα, παράλληλα με την παροχή επαρκών ανθρώπινων και οικονομικών πόρων. Στην πραγματικότητα, το ποσό του προϋπολογισμού που διατίθεται στα δικαστήρια (ευρώ ανά κάτοικο) μειώθηκε δραστικά κατά την περίοδο 2010-2012 (από περίπου 90 ευρώ/ ανά κάτοικο, σε λιγότερο από 30 ευρώ/ ανά κάτοικο) και είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Το ποσό του προϋπολογισμού που δίνεται στον τομέα της δικαιοσύνης συνέχισε να μειώνεται κατά το 2013 (4,21%) και το 2014 (2,13%). Η Ισπανία είναι, επίσης μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με τον χαμηλότερο αριθμό δικαστών ανά κάτοικο (περίπου 10 δικαστές/ 100,000 κάτοικοι) και βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, σχετικά με την αντίληψη της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης.
Η έλλειψη των πόρων αποδυναμώνει, επίσης, και την ικανότητα του δικαστικού συστήματος να εξισορροπεί τις αρμοδιότητες της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας. Το 2013, μία μεταρρύθμιση του Νόμου για το Γενικό Δικαστικό Συμβούλιο, σε συνδυασμό με μία πρακτική πολιτικής παρέμβασης, απειλεί περαιτέρω τη δικαστική ανεξαρτησία.
Ο Νόμος περί Ασφάλειας του Πολίτη και Δημόσιας Ασφάλειας και ο Ποινικός Κώδικας, που υιοθετήθηκαν πρόσφατα, περιλαμβάνουν υπερβολικά ευρείς και ασαφείς διατάξεις που θα μπορούσαν παραχωρούν ένα πολύ ευρύ περιθώριο διακριτικής ευχέρειας στις αρχές και αυτό να οδηγήσει σε μία αυθαίρετη επιβολή ποινικών και διοικητικών κυρώσεων. Οι νόμοι αυτοί απειλούν τα δικαιώματα της ελευθερίας του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και της έκφρασης, βασικοί πυλώνες μίας δημοκρατικής και πλουραλιστικής κοινωνίας. Οι Ειδικοί Εισηγητές του Ο.Η.Ε. έχουν εκφράσει την ανησυχία τους, ότι οι μεταρρυθμίσεις αυτές, οι οποίες απειλούν να παραβιάσουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ελευθερίες, θα μπορούσαν να αποτελούν μία απάντηση της Ισπανικής κυβέρνησης προς τις πολυάριθμες διαδηλώσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στην Ισπανία τα τελευταία χρόνια.
Η διαδικασία μέσω της οποίας το πακέτο των μεταρρυθμιστικών προτάσεων υιοθετείται, έρχεται σε σύγκρουση με μία άλλη βασική αξία που είναι συνυφασμένη με το κράτος δικαίου: "μία διαφανής, υπεύθυνη, δημοκρατική και πλουραλιστική νομοθετική διαδικασία". Η κυβέρνηση δεν έχει προβεί σε επαρκή διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των εμπειρογνωμόνων της κοινωνίας των πολιτών και των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ούτε έδωσε τη δέουσα σημασία στις απόψεις τους. Πολλές από τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις που περιγράφονται παραπάνω έχουν διατυπωθεί με υπερβολικά ασαφείς και γενικούς όρους, κάτι το οποίο υπονομεύει την αρχή της νομιμότητας.
Το νέο Πλαίσιο της Ε.Ε. για την ενίσχυση του Κράτους Δικαίου
Τα δικαιώματα του ανθρώπου, η δικαιοσύνη και το κράτος δικαίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους και αποτελούν τις βασικές αξίες, πάνω στις οποίες οικοδομείται η Ε.Ε. Οποιαδήποτε απόπειρα επίθεσης ενάντια αυτών των αξιών, τις οποίες όλες οι χώρες της Ε.Ε. είναι υποχρεωμένες να τις υπερασπίζονται, υπονομεύει την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των Κρατών-Μελών, η οποία απαιτείται για την λειτουργία της Ε.Ε., καθώς και τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί από τις εθνικές κυβερνήσεις και την Ε.Ε. προς τους πολίτες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε πως "σε περιπτώσεις όπου οι μηχανισμοί, οι οποίοι έχουν θεσπιστεί σε εθνικό επίπεδο για να διασφαλιστεί το κράτος δικαίου παύουν να λειτουργούς αποτελεσματικά, υπάρχει μία συστημική απειλή για το κράτος δικαίου και, ως εκ τούτου, για την ίδια τη λειτουργία της Ε.Ε. (...). Σε μία τέτοια κατάσταση, η Ε.Ε. πρέπει να δράσει για την προστασία του κράτους δικαίου, ως μία κοινή αξία της Ένωσης".
Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή έχει θέσει ένα νέο πλαίσιο για τη διασφάλιση του κράτους δικαίου ενάντια συστημικών απειλών. Το νέο αυτό πλαίσιο λειτουργεί συμπληρωματικά με τους άλλους υφιστάμενους μηχανισμούς και επιδιώκει "να μπορέσει η Επιτροπή να βρει μία λύση με το ενδιαφερόμενο Κράτος-Μέλος, προκειμένου να αποτραπεί η ανάδυση μίας συστημικής απειλής για το κράτος δικαίου (...) και η εξέλιξή της σε έναν 'σαφή κίνδυνο σοβαρής παραβίασης' δυνάμει του Άρθρου 7 της ΣΕΕ".
Οι βασικές και κατευθυντήριες αρχές του κράτους δικαίου που ορίζονται στο Πλαίσιο της Ε.Ε. για την ενίσχυση του Κράτους Δικαίου περιλαμβάνουν: (i) την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και σε έναν ανεξάρτητο και αποτελεσματικό δικαστικό έλεγχο, (ii) τη μη-διάκριση και την ισότητα ενώπιον του νόμου, (iii) τον διαχωρισμό των εξουσιών και της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, (iv) τη ασφάλεια του δικαίου και τον σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου, και (v) μία διαφανής, υπεύθυνη, δημοκρατική και πλουραλιστική διαδικασία για την ψήφιση ενός Νόμου.
Στην Ισπανία απειλούνται οι αρχές και οι αξίες της Ε.Ε. Ύψωσε τη φωνή σου και ζήτα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει άμεση δράση για να ενισχύσει τον έλεγχο της εν λόγω κατάστασης στην Ισπανία και να προβεί σε αξιολόγηση βάσει του πλαισίου σχετικά με το κράτος δικαίου.
