Liczba osób w Holandii niesłusznie aresztowanych wciąż wzrasta. W ubiegłym roku, państwo przyznało odszkodowania za nieuzasadnione tymczasowe aresztowanie 6112 osób o łącznej wysokości 28,8 miliona euro. Dziesięć lat wcześniej, jedynie 1874 osobom przyznano takie odszkodowania. Byłym zatrzymanym przysługuje odszkodowanie, jeśli zostali uniewinnieni lub jeśli bezpodstawnie zastosowano wobec nich tymczasowy areszt.
Według Holenderskiego Stowarzyszenia Adwokatów, wzrost ma związek z faktem, że holenderscy sędziowie umieszczają podejrzanych w tymczasowym areszcie zbyt pochopnie. Połowę spośród wszystkich zatrzymanych osób w Holandii stanowią tymczasowo aresztowani. Ludzie ci siedzą w więzieniu, nie będąc oficjalnie skazanymi. Już od 2003 roku, Holandia jest w czołówce europejskich państw stosujących tymczasowy areszt.
EKPCz i ETPCz
Artykuły 5 i 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (ETPCz) zapewniają każdemu prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, a - w przypadku ścigania - prawo do rzetelnego procesu sądowego i do uznawania za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona w sądzie. Art. 5 ust. 1 pkt c Konwencji stanowi, że nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem “zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu”. Podstawę obu tych praw stanowi zasada, że osoba powinna móc oczekiwać na proces, ciesząc się taką dużą wolnością, na ile to możliwe.
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) w swoim orzecznictwie wielokrotnie potwierdził powyższe zasady. ETPCz ustalił, że uzasadnione podejrzenie, o którym mowa w art. 1 ust. 1 pkt c, istnieje w przypadku, gdy można je wywieźć z faktów lub informacji, które przekonałyby obiektywnego obserwatora, iż dana osoba mogła popełnić przestępstwo (zob. O’Hara p. Wielkiej Brytanii, 2001). Ponadto Trybunał określił akceptowalne podstawy zastosowania tymczasowego aresztowania (zob. Smirnova p. Rosji, 2003 oraz Piruzyan p. Armenii, 2012). Po raz kolejny podkreślono, że podstawy te opierają się na zasadzie, zgodnie z którą osoba powinna móc oczekiwać na proces, ciesząc się taką dużą wolnością, na ile to możliwe.
Unia Europejska
Oprócz Rady Europy, także Rada Unii Europejskiej określiła wytyczne w celu ograniczenia stosowania i długości tymczasowego aresztowania. W swojej rezolucji z 30 listopada 2009 roku (2009/C 295/01), Rada Unii Europejskiej zauważyła, że długość tymczasowego aresztu znacznie się różni w państwach członkowskich i stwierdziła, że jest ono nie tylko szkodliwe dla jednostek, ale także dla współpracy sądowej między krajami członkowskimi i dla wartości UE. W Zielonej Księdze, wydanej 14 czerwca 2011 roku przez Komisję Europejską w związku z rezolucją, podkreśla się raz jeszcze, że tymczasowe aresztowanie jest środkiem ostatecznym, który powinien być stosowany przez minimalny okres czasu.
Holandia: odwrotny trend
Powyższa analiza sytuacji w Radzie Europy i UE w odniesieniu do tymczasowego aresztowania pokazuje, że Holandia nie tylko pozostaje w tyle w tym obszarze, ale że w rzeczywistości idzie pod prąd. Wymienione wyżej dane wskazują na podążanie w niepożądanym kierunku. Kierunek ten jest wynikiem politycznego klimatu, w którym apeluje się o ostrzejsze kary i większe możliwości zasądzania tymczasowego aresztowania.
29 stycznia 2010 roku, ówczesny minister sprawiedliwości, Hirsh Ballin, napisał w piśmie do Izby Reprezentantów, że pewne przestępstwa wymagają natychmiastowej reakcji sądowej. Zaproponował wprowadzenie postępowania uproszczonego, a także włączenie niektórych przestępstw, jak tych z art. 67a kodeksu postępowania karnego, jako podstawy tymczasowego aresztowania. 20 maja 2011 roku, ówczesny minister bezpieczeństwa i sprawiedliwości Fred Teeven wystąpił z wnioskiem legislacyjnym, którego celem było rozszerzenie podstawy tego samego artykuły. Poprawka ta weszła w życie 1 stycznia 2015 roku.
Działania te przyczyniły się do wzmocnienia wiodącej pozycji Holandii w Europie w odniesieniu do stosowania tymczasowego aresztowania. Pomimo jasnych sygnałów z Europy, na poziomie krajowym Holandia wprowadza politykę, która nie jest zgodna z zasadą, by osoba powinna móc oczekiwać na proces, ciesząc się taką dużą wolnością, na ile to możliwe. Jest to niepożądana tendencja w kontekście artykułów 5 i 6 ETPCz.
Autor: Bram van Lieshout
