Przeludnienie i bardzo złe warunki materialne naruszają art. 3 Konwencji (zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania) osadzonych skarżących - orzekł Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) w swoim wyroku pilotażowym z 27 stycznia w sprawie Neshkov i inni p. Bułgarii.

Biorąc pod uwagę poważny i trwały charakter naruszenia, sąd uznał, że jest to systemowy problem bułgarskiego więziennictwa i wyznaczył 18-miesięczny termin, w czasie którego rząd musi wdrożyć działania w celu jego rozwiązania.

To trzeci wyrok pilotażowy przeciwko Bułgarii i trzecia sprawa w orzecznictwie ETPCz dotycząca złych warunków panujących w więzieniach.

Co to jest wyrok pilotażowy?

Kiedy Trybunał otrzymuje znaczną liczbę skarg wynikających z tej samej przyczyny, dąży do osiągnięcia rozwiązania, które obejmie wszystkie podobne sprawy dotyczące tej samej kwestii. Wydany w takich okolicznościach wyrok pilotażowy identyfikuje systemowe lub strukturalne problemy i określa środki oraz terminy na ich usunięcie.

Okoliczności sprawy

Sprawy skarżących, podobnie jak wiele innych podobnych przypadków, dotyczyły warunków przetrzymywania w różnych zakładach w Bułgarii oraz skuteczności środków, jakie więźniom przysługiwały w celu ubiegania się o zadośćuczynienie za te warunki. Trybunał uznał w szczególności, że warunki, w jakich czterech skarżących było przetrzymywanych stanowiły nieludzkie i poniżające traktowanie, zwłaszcza ze względu na przeludnienie (na jedną osobę w celi przypadał mniej niż jeden metr kwadratowy) oraz brak prywatności i godności osobistej w korzystaniu z toalety (cztery toalety, jeden prysznic i dwie umywalki z bieżącą wodą na 200 osób). Inne skargi dotyczyły braku toalet i bieżącej wody w celach, braku dostępy do urządzeń sanitarnych w nocy, sztuczne oświetlenie palące się przez całą noc, brak wentylacji, niewystarczające ogrzewanie i bardzo niskie temperatury zimą, niska jakość żywności oraz nieodpowiednia opieka medyczna. Jeden ze skarżących powołał się także na brak w bułgarskim prawie skutecznych środków odwoławczych przeciw przeludnieniu i złym warunkom materialnym.

Wyrok Trybunału

Ze względu na łączny efekt wszystkich czynników determinujących warunki życia skarżących, Trybunał uznał, że byli oni ofiarami nieludzkiego i poniżającego traktowania, a zatem poważnego naruszenia art. 3 Konwencji. Zdaniem Trybunału, możliwość złożenia skargi do prokuratury nie stanowi skutecznego środka ze względu na brak odpowiedniego udziału zatrzymanego w postępowaniu. Z kolei skargi do rzecznika praw obywatelskich nie skutkują wiążącymi i wykonalnymi decyzjami. Prawo bułgarskie nie przewiduje zatem środków prewencyjnych i kompensacyjnych, które byłyby w wystarczający sposób pewne i skuteczne. Dlatego też, Trybunał uznał, że doszło do naruszenia art. 13 Konwencji w związku z art. 3 Konwencji.

Konkretne rozwiązania, terminy i zadośćuczynienie

Trybunał w Strasburgu wymienił niektóre z możliwych środków, które Bułgaria mogłaby wprowadzić w celu rozwiązania problemu: budowę nowych obiektów więziennych, nakładanie krótkoterminowych kar pozbawienia wolności oraz zastąpienie kary bezwzględnego pozbawienia wolności innymi formami kary.

Trybunał zaproponował także wprowadzenie konkretnych rozwiązań legislacyjnych, w tym utworzenie niezależnego organu monitorującego areszty i zakłady karne, przeprowadzenie efektywnego postępowania wyjaśniającego w sprawie skarg więźniów, przyznanie odszkodowań i wydanie prawnie wiążących i wykonalnych decyzji. ETPCz także zasugerował wzmocnienie funkcji nadzorczych bułgarskiej prokuratury.

Trybunał nie zawiesi rozpatrywania podobnych skarg przeciwko Bułgarii w ciągu 18 miesięcy, jakie państwo to ma na wprowadzenie skutecznych środków krajowych. W swojej decyzji, ETPCz przyznał łącznie trzem skarżącym 28,375 euro tytułem zadośćuczynienia, a także 1680 euro tytułem zwrotu kosztów i wydatków.

Bułgarski Komitet Helsiński zapewnił pomoc prawną jednemu ze skarżących, biorąc udział w postępowaniu w charakterze trzeciej strony.