Tech & Rights

Klokkenluiders: moeten we mensen beschermen die de wet breken? #ToObeyOrNotToObey

Klokkenluiders onthullen informatie over de activiteiten van een bedrijf, ministerie of een andere organisatie die ze illegaal of zeer onethisch vinden.

by Orsolya Reich

Er zijn verschillende soorten verkeerde praktijken waarover klokkenluiders informatie publiekelijk beschikbaar maken, zoals een dreiging voor het publiek belang of nationale veiligheid, fraude, corruptie of misbruik van persoonsgegevens, onrechtmatig gebruik van privé-informatie of wanbeheer van fondsen. Omdat ze wangedrag rapporteren, zijn klokkenluiders regelmatig kwetsbaar voor vergelding van hun werkgevers. Zij kunnen hun baan verliezen, lastig gevallen worden door bazen of aangeklaagd worden.

Hoe ver zal de Commissie gaan?

Voor het publiceren van onwettig of onethisch gedrag blijken klokkenluiders vaak (maar niet altijd!) zelf sommige wetten te breken: ze downloaden informatie uit databases waar ze geen toegang tot mogen hebben, maken illegale opnames of lekken zeer vertrouwelijke informatie. Als gevolg hiervan lopen klokkenluiders vaak tegen juridische problemen aan of lopen ze het risico om strafrechtelijk vervolgd te worden.

De Europese Commissie heeft onlangs een openbare raadpleging gehouden over de bescherming van klokkenluiders. Naar de mening van de Commissie kunnen klokkenluiders het algemeen belang beschermen door onwettige handelingen of nalatigheden te melden of publiceren. Op basis van deze veronderstelling over de gunstige aard van klokkenluiden, is de Commissie van plan de bescherming van klokkenluiders te versterken. Nu is de vraag: hoe ver? Zal de Commissie alleen klokkenluiders die de wet volgden beschermen tegen vergelding op het werk, of zal de bescherming verder strekken?

Wetten moeten verder gaan

Het is belangrijk om er rekening mee te houden dat bestaande wetten standaard al klokkenluiders beschermen die zich aan de wet houden tegen victimisatie op hun respectieve werkplekken en niet van toepassing zijn op gevallen waarin klokkenluiders de wet breken wanneer ze naar buiten treden met informatie. Liberties denkt dat dit wel zou moeten. Wij geloven dat de wet uitdrukkelijk moet vermelden dat klokkenluiders niet worden gestraft voor hun onwettige handelingen wanneer aan twee belangrijke voorwaarden zijn voldaan. De eerste is dat een klokkenluider nieuwe informatie openbaar maakt aan het publiek en dat er geen andere manier is om het misdrijf in kwestie te onthullen zonder de wet te breken. Het tweede is dat de schade die wordt veroorzaakt door de overtreding van de wet evenredig moet zijn met het daaruit voortvloeiende voordeel voor het publiek belang.

Wij beweren dat klokkenluiders beschermd moeten worden wanneer ze de wet breken, maar alleen in bepaalde omstandigheden. Dit komt omdat ze niet zoals gewone overtreders zijn. Gewone overtreders breken wetten voor hun eigen belangen, om hun eigen welzijn te verbeteren. Klokkenluiders daarentegen dienen het publieke belang door de wet te breken, waardoor ze vaak hun inkomen, vrijheid en psychologische gezondheid op het spel zetten. Zij zouden moeten worden aangemoedigd om eerlijk te zijn. Dit gebeurt echter niet in voldoende mate, omdat bestaande regels geen bescherming bieden voor klokkenluiders of veel onzekerheid over laten over wanneer klokkenluiders bescherming kunnen krijgen.

Over het breken van de wet...

Sommigen van jullie kunnen zich ongemakkelijk voelen bij het lezen van deze tekst. Je kunt bezwaren hebben bij het feit dat deze mensen de wet verbreken. En sommigen brengen niet alleen zichzelf in gevaar - wat ze vrij zijn om te doen - maar bedreigen daarbij ook het publieke belang. Immers, sommige informatie die klokkenluiders lekken is vertrouwelijk om een reden. Het lekken van dit soort informatie kan de nationale veiligheid of de economische belangen van een staat ondermijnen. Je kan denken dat we er niet altijd op kunnen vertrouwen of klokkenluiders precies weten wanneer het collectieve belang dat ze dienen, belangrijk genoeg is om een schending van de wet te rechtvaardigen.

Je kan hieraan toevoegen dat klokkenluiders de wet breken omdat ze alleen denken dat het breken van de wet moreel gerechtvaardigd is. Misschien denk je ook dat je soms moreel gerechtvaardigd bent om een wet te breken, omdat je denkt dat een bepaalde wet (bijvoorbeeld de verplichting om belasting te betalen) zeer onrechtvaardig is. Maar als je door jouw morele meningsverschil niet de volledige belasting betaalt, zal geen enkele mensenrechten advocaat zich inzetten om jou te beschermen tegen de juridische gevolgen van die handeling. Is dat niet oneerlijk? En is het eigenlijk echt een goed idee voor Liberties om sommige mensen, potentiële klokkenluiders, aan te moedigen om naar eigen gelang wetten te overtreden?

Dit zijn zeker belangrijke vragen. Maar houd er rekening mee dat vragen om een grotere bescherming voor klokkenluiders niet hetzelfde is als vragen voor bescherming van jan en alleman tegen de juridische consequenties van hun acties. We betogen nog steeds dat voor het krijgen van bescherming voor klokkenluiders, een persoon moet bewijzen dat wat hij/zij heeft gedaan gunstig is voor de maatschappij. Een potentiële klokkenluider zou nog steeds rekening moeten houden met het feit dat hij/zij vervolgd zou kunnen worden. Wij betogen dat er buitengewone situaties zijn waarin het breken van een wet kan worden gerechtvaardigd, maar dat zijn uitzonderlijke gevallen. Als je de dood van iemand kan voorkomen door onwettig gegevens te verkrijgen over het wanbeheer van een pensioenfonds en die gegevens lekt voordat alles de verkeerde kant opgaat, bevind je je in zo'n dergelijke situatie. Als je het gewoon niet eens bent met een gevestigde en geaccepteerde wet, bijvoorbeeld de verplichting om belasting te betalen, ben je het niet.

Vorm je eigen mening

Nu voel je je misschien wat tekort gedaan en zit je nog met vragen. Oké, mensenrechtenadvocaten bij Liberties geloven dat mensen een morele plicht hebben om wetten te gehoorzamen en dat het breken van wetten zeer zelden gerechtvaardigd is. Maar waarom hebben we een morele plicht om wetten te gehoorzamen? Waarom zijn we precies gebonden aan de regels die andere mensen hebben gemaakt en waar we het niet mee oneens zijn?

Je zou je verbazen over het feit dat er geen overeenstemming bestaat tussen de grootste denkers van onze tijd over waarom we de wet moeten gehoorzamen. In de volgende artikelen introduceren wij een aantal theorieën van verschillende filosofen die verkennen waarom we dat zouden moeten doen. We zullen er ook op wijzen hoe deze theorieën betrekking hebben op klokkenluiders die wetten breken en onder welke omstandigheden het breken van wetten gerechtvaardigd kan worden. Je hoeft geen van deze theorieën te geloven; alles wat we hier doen, is je aanmoedigen om je eigen mening te vormen.