In april 2014 heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) de Richtlijn gegevensbewaring ongeldig verklaard. Met deze richtlijn werd bepaald hoe lang internet- en telefoondiensten doelgerichte gegevens mochten bewaren en voor welke autoriteiten deze gegevens beschikbaar waren. Ondanks het feit dat de Europese richtlijn is afgeschaft, is de Hongaarse wet over gegevensbewaring nog altijd van kracht. De Hungarian Civil Liberties Union (HCLU) spant een rechtszaak aan tegen twee grote internet- en telefoonaanbieders om zo, via een omweg, het Hongaars Constitutioneel Hof te dwingen deze onrechtmatige wet in te trekken.
Volgens de Hongaarse wet over elektronische communicatie moeten internet- en telefoonaanbieders gegevensverkeer zes maanden bewaren. Deze wet heeft ‘‘alleen’’ betrekking op metadata, dat wil zeggen, onder meer de periode van bewaring, de identiteit van de persoon, zijn of haar locatie, de frequentie van de communicatie, maar niet op de inhoud van de communicatie. Het HvJ heeft echter bepaald dat ook ''deze gegevens precieze informatie kunnen geven over de levens van de gebruikers wier gegevens worden bewaard, waaronder dagelijkse gewoonten, tijdelijke of vaste verblijfplaats, dagelijkse en incidentele reisbewegingen, activiteiten, sociale relaties en sociale omgeving.'' Daarom vormt de bewaring van metadata zowel een inbreuk op de grondrechten ten aanzien van de bescherming van persoonsgegevens als op het privéleven van internet- en telefoongebruikers.
Op Europees niveau en in de EU-landen wordt gegevensbewaring gerechtvaardigd door de noodzaak om ernstige misdaad en terrorisme te bestrijden. Ook op dit gebied schiet de Hongaarse wet over gegevensbewaring tekort: zij beantwoordt niet aan de evenredigheidscriteria die door de Hongaarse grondwet worden opgelegd. De gegevens van iedereen worden namelijk bewaard, niet slechts die van verdachte personen.
Omdat er wijzigingen zijn doorgevoerd in de Hongaarse wet, met name ten aanzien van de rechtsmacht van het Constitutioneel Hof, is de HCLU niet in staat zich rechtstreeks tot dit hof te wenden om de wet over gegevensbewaring ongrondwettig verklaard te krijgen. Daarom doorloopt de ngo een procedure die wel eens lang kan gaan duren en bestaat uit de volgende stappen:
1. De HCLU doet een schriftelijk verzoek aan internet- en telefoonaanbieders om bewaarde metadata te vernietigen.
2. Deze dienstverleners weigeren op dit verzoek in te gaan op basis van de huidige Hongaarse wetgeving.
3. De HCLU stapt naar de rechter om haar zin te krijgen.
4. Tijdens de rechtszaak verzoekt de HCLU de rechter om de zaak rechtstreeks naar het Constitutioneel Hof door te verwijzen: het positieve aspect is dat dit al tijdens de eerste aanleg van de zaak mogelijk is en het Hof vervolgens binnen 90 dagen met een uitspraak moet komen.
5. Als de rechter niet bereid is de zaak door te verwijzen, zou de HCLU gezien de huidige Hongaarse wetgeving de rechtszaak zeker verliezen en zou de wet over gegevensbewaring intact blijven.
6. De HCLU zou ook in hoger beroep haar verlies moeten nemen.
7. De HCLU dient een verzoek om herziening in bij het Hooggerechtshof en pas als deze procedure tot een einde komt...
8. ...kan de ngo eindelijk naar het Constitutioneel Hof stappen.
Momenteel bevindt de HCLU zich op ‘punt 3’, maar mocht zij de hele procedure moeten doorlopen, dan kan dat makkelijk twee to drie jaar in beslag nemen. Het zou kunnen dat de EU ondertussen met nieuwe regelgeving op de proppen komt op basis waarvan de Hongaarse wet zal moeten worden ingetrokken, maar de HCLU is niet bereid om te wachten op het moment dat deze ontwikkeling zich mogelijk voordoet.
Het probleem ligt niet bij de internet- en telefoonaanbieders (zij houden zich slechts aan de wet), maar bij de wet zelf die deze aanbieders verplicht stelt grote hoeveelheden gegevens te bewaren – waarschijnlijk tegen hun zin in omdat hier grote kosten mee gemoeid zijn. In tegenstelling tot enkele andere landen hebben deze dienstverleners in Hongarije er niet toe besloten om deze verplichting gezamenlijk aan te vechten.
Hoe enkele internet- en telefoonaanbieders en een reeks internetgiganten omgaan met informatieverzoeken van overheden, kan je overigens zien op de website van de Electronic Frontier Foundation.