Het rapport getiteld “Still behind bars” (‘‘Nog altijd achter de tralies’’) is een samenvatting van de tweede toezichtsronde die aan het begin van 2014 onder leiding van de Helsinki Foundation for Human Rights (HFHR) en de Association for Legal Intervention plaatsvond op verzoek van de Poolse Minister van Binnenlandse Zaken. Het eerste rapport ‘‘Migration is not a crime’’ (‘‘Migratie is geen misdaad’’) kwam in 2012 voort uit een protestactie van migranten die in bewaakte detentiecentra in hongerstaking waren gegaan. Bij de huidige toezichtsronde werd gekeken in hoeverre de autoriteiten zich aan hun beloften hadden gehoudenen de situatie in de detentiecentra was verbeterd.
Uit het toezicht is gebleken dat de Poolse autoriteiten stappen hebben genomen om de detentiecentra te hervormen: de migranten hebben meer vrijheid gekregen om zich binnen de centra te bewegen en mogen vrijelijk gebruik maken van mobiele telefoons. Tegelijkertijd zijn repressieve maatregelen zoals op het appèl komen, verplichte aanwezigheid bij maaltijden, fouilleringen en doorzoekingen van kamers deels afgeschaft.
Onder de buitenlanders die zich in de bewaakte centra bevinden zijn mensen die in Polen verblijven zonder verblijfsvergunning en mensen die de status van vluchteling aanvragen. Dit zijn geen misdadigers. Toch worden de gedetineerden nog regelmatig in hun waardigheid aangetast. Zo worden degenen die op doktersbezoek gaan geboeid vervoerd, wat als vernederend wordt ervaren. Zij voelen zich als criminelen behandeld en worden ook als dusdanig gezien door de Poolse bevolking. Spijtig genoeg is er ook aan de gewoonte om gedetineerden aan te spreken met hun identificatienummer nog niet geheel een einde gekomen.
Andere dingen waar verandering in moet komen is het gevangenisaanzicht van de centra en de beperkte toegang tot psychologische en juridische bijstand. ‘‘Er wordt al langere tijd gewerkt aan het opzetten van een speciaal systeem voor de financiering van juridische bijstand voor buitenlanders. Dit heeft echter nog niet tot zichtbare ontwikkelingen geleid. Op dit gebied wordt door ngo’s te weinig actie ondernomen’’, benadrukt Witold Klaus die aan het hoofd staat van de Association for Legal Intervention.
Daarnaast verblijven er in de centra steeds meer kinderen. Momenteel is een kwart van de gedetineerden kind, tegenover 10% bij de vorige toezichtsronde. ‘‘Detentie op basis van migratie kan nooit in het belang van het kind zijn’’, zegt Klaus. Kinderen worden vastgehouden in door prikkeldraad omringde centra waar speelruimtes zijn voorzien van tralies voor de ramen en waar een tekort is aan onderwijs. ‘‘Dat zijn zeker geen omstandigheden die de ontwikkeling van kinderen bevorderen.’’ Zowel de HFHR als de Association for Legal Intervention wil dat de detentie van kinderen per wet wordt verboden.
Een ander ernstig probleem is het gebrek aan een systeem dat helpt bij de identificatie van slachtoffers van geweld en marteling. ‘‘Dergelijke slachtoffers moeten tijdig worden geïdentificeerd zodat ze nooit in detentiecentra terecht hoeven komen’’, legt Jacek Białas van de HFHR uit. ‘‘Daarnaast is het van belang dat psychische en psychiatrische hulp wordt geboden aan de mensen die in de detentiecentra terechtkomen. De psychologen en psychiaters in de bewaakte centra moeten onafhankelijk van de douane opereren en de talen van de gedetineerden machtig zijn.’’