EU Watch

Rechtenbescherming in de EU: waar we naartoe werken

Mensenrechten, democratie en de rechtsstaat zijn in gevaar. Liberties wil dat de Europese Commissie haar macht gebruikt om rechtenbescherming in alle EU-lidstaten te herstellen.

by LibertiesEU

Wat is het probleem dat we willen oplossen?

Mensenrechten, democratie en de rechtsstaat zijn in gevaar. Hongarije en Polen zijn de meest serieuze voorbeelden in de EU. Overheden hebben zich daar onder andere gemengd in de onafhankelijkheid van hun hoogste gerechtshoven, de persvrijheid en het werk van pro-democratische NGO's. Maar deze problemen komen steeds vaker voor en is wijdverspreid door de hele EU.Bezuinigingen op de budgetten van rechtbanken, lastercampagnes tegen NGO's en het hinderen van de vrije media door zowel overheden als de zakenwereld.

Waarom is het belangrijk dat Liberties hieraan werkt?

Mensenrechten, democratie en de rechtsstaat zijn fundamentele waarborgen die zijn gecreëerd om menselijk leven te beschermen en de vrede te bewaren. Na de Tweede Wereldoorlog besloten Europese overheden dat de onmenselijkheden die zich hadden voorgedaan nooit meer toegestaan moesten worden. Ze zetten daarom basisstandaarden, ontworpen om overheden ervan te weerhouden om hun macht tegen de bevolking te richten. Sommigen van deze standaarden zijn ontworpen om menselijke waardigheid te beschermen. Andere zijn ontworpen om ervoor te zorgen dat het democratische proces goed werkt, zodat iedereen in een samenleving invloed heeft op hoe het land wordt geleid en het verspreiden van schadelijke propaganda wordt voorkomen; bijvoorbeeld het stemrecht, persvrijheid, het recht op protesteren en het recht op het vormen van organisaties, zoals NGO's. Weer andere van deze standaarden zijn ontworpen om de rechtsstaat te beschermen, door onafhankelijke instituten in het leven te roepen die ervoor zorgen dat overheden de regels niet breken; daarvan zijn rechtbanken een goed voorbeeld, omdat mensen daar om bescherming kunnen vragen.

Deze zijn allen vervat in internationale verdragen voor mensenrechten, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Geen land mag tot de EU toetreden zonder aan te tonen dat het wetten, beleid en instituties heeft die deze standaarden beschermen. Maar wanneer een land eenmaal is toegetreden tot de EU, heeft de Unie weinig macht om ervoor te zorgen dat een overheid zich aan deze verdragen houdt. Onze leiders dachten dat het zo onwaarschijnlijk was dat verbintenissen zouden worden gebroken na toetreding, dat ze maar één procedure inbouwden voor dit probleem. En deze procedure (artikel 7 van het EU verdrag) is zo lastig om te activeren, dat het nog nooit is gebruikt.

Waar werkt Liberties naartoe?

Sommige EU-overheden hebben geaccepteerd dat de Unie meer nieuwe macht moet krijgen om ervoor te kunnen zorgen dat alle lidstaten zich aan hun beloften houden. In 2014 heeft de Europese Commissie een EU-kader voor het versterken van de rechtsstaat opgesteld. Deze procedure laat de Commissie aanbevelingen onderzoeken en maken aan overheden die serieus de onafhankelijkheid van rechtbanken ondermijnen. Liberties wil dat de Commissie deze autoriteit consistent gebruikt: Polen is onderzocht, maar Hongarije niet. Daarbij wil Liberties dat de Commissie zich beperkt tot aanvallen op rechtbanken, maar ook aanvallen op andere spelers die bijdragen aan de rechtsstaat nader bekijkt, zoals de media, ombudspersonen en NGO's. Liberties wil ook dat de Commissie EU-recht gebruikt om mensenrechten te beschermen, door bijvoorbeeld regels over het vrije verkeer van kapitaal te gebruiken om overheden die donaties aan NGO's van andere EU-landen blokkeren, aan te pakken.

In 2015 begonnen EU-overheden in de Raad jaarlijkse 'rechtsstaatdialogen' te houden om de rechtsstaat te beschermen. Maar dit mechanisme is ineffectief in zijn huidige vorm. Liberties wil dat in het mechanisme een discussie van iedere overheid's prestaties wordt opgenomen en dat ieder land daarbij aanbevelingen krijgt en moet opvolgen. Ook wil Liberties dat het Europese Parlement een eigen systeem opzet voor een regelmatige dialoog met ieder nationaal parlement over de prestaties van de nationale regeringen.

Op de lange termijn zou Liberties graag zien dat er een regelmatig toezichtproces ontstaat, waarbij ieder EU-land zijn prestaties met de Raad van de EU, de Europese Commissie en het Europese Parlement bespreekt, als onderdeel van één mechanisme. Op alle EU-overheden wordt al toezicht gehouden door de VN en de Raad van Europa. Om die reden moet de EU dit niet herhalen. In plaats daarvan moet het een nieuw proces inrichten om druk op EU-lidstaten uit te oefen zodat zij de aanbevelingen van de VN en de Raad van Europa realiseren. Tot slot moet de EU artikel 7 van het EU-verdrag willen gebruiken om overheden te bestraffen.

Uiteraard is internationale druk niet genoeg op zichzelf om ervoor te zorgen dat overheden aan hun verplichtingen voldoen. Daarom wil Liberties dat de EU NGO's ondersteunt die op een nationaal niveau werken om het publiek te informeren over waarom mensenrechten, democratie en de rechtsstaat belangrijk voor hun zijn en het verdedigen waard zijn. Meer hierover in ons volgende artikel over het werk en de vrijheden van NGO's.