Azerbeidzjan's verkiezingen worden nooit in twijfel getrokken, zo ook niet het grondwettelijke referendum van afgelopen 26 september, hetgeen een prominente activist beschreef als "een volledige aanval op de democratie."
De verschillende grondwetswijzigingen dienen om president Ilham Aliyev’s greep op de macht verder te versterken. De aanpassingen maken de weg vrij voor zijn jonge zoon om hem op te volgen. Ook krijgt de regering meer juridische ruimte om activisten en enkele schijn van vrije media die nog zou bestaan (daarmee wordt bedoeld, de enkele journalisten die niet willen meewerken en nog niet achter tralies zitten) hard aan te pakken.
'Geen basis in de realiteit'
Lokale en internationale mensenrechtenorganisaties hebben de sfeer voorafgaand aan het referendum veroordeeld, waarbij oppositiepartijen geen campagne konden voeren, activisten en journalisten werden lastiggevallen en gearresteerd en het onmogelijk was om informatie te verkrijgen over wat er daadwerkelijk op de stembiljetten stond, op een handvol onafhankelijke online media na.
Niks hiervan bleek problematisch voor de waarnemingsmissie van de Raad van Europa, PACE, die niet veel kon vinden om te bekritiseren:
"Het stemproces is transparant, goed georganiseerd, efficiënt en vredig verlopen op de dag van het referendum. Er zijn geen serieuze schendingen geobserveerd tijdens het telproces, daarom respecteren we de wil van het Azerbeidzjaanse volk."
Er werd ook verklaard dat er "door zowel voorstanders en tegenstanders campagne werd gevoerd waarbij beide kanten kun mening kon presenteren," een bewering waarvan critici al snel zeiden dat deze absoluut geen basis in de realiteit had.
De oppositiepartijen die probeerden aan de zware registratievoorwaarden te voldoen om openbaar campagne te voeren werden lastig gevallen als nooit tevoren en technisch gedwongen hun petitie in te trekken. Bijna 200 demonstranten werden gearresteerd bij de twee bijeenkomsten die het totalitaire regime uiteindelijk toeliet.
'Stemfraude'
PACE kon geen onregelmatigheden vinden in het stemproces, maar de twee grootste onafhankelijke mediakanalen, Meydan TV en Azadliq Radiosu, hebben de dag van het referendum video's en foto's geplaatst met bewijs van verschillende vormen van stemfraude. Terwijl de kiescommissie verklaarde dat er een geweldige opkomst was, hebben officiële camera's bij stembureaus lege stemhokjes en eenzame verkiezingsfunctionarissen gelivestreamd.
Het referendum is weer een nieuw hoofdstuk in de armzalige geschiedenis van de Raad van Europa en Azerbeidzjan. In 2013 vond PACE dat er niks mis was met de verkiezing, ondanks het feit dat de smartphone app van de regering al resultaten online had gezet voordat stemmers naar de stembussen waren gegaan.
Twee jaar later, toen andere waarnemers wegbleven nadat Baku voorwaarden hadden gesteld die het onmogelijk maakten om geloofwaardig de verkiezing waar te nemen, was PACE niet afgeschrokken en prees opnieuw Azerbeidzjan's eerlijke democratie.
De Raad van Europa hoort een club democratische staten te zijn, maar Azerbeidzjaanse overheidsfunctionarissen hebben weinig interesse getoond in een democratisch Azerbeidzjan. Ooit vonden sommige leden van de Raad van Europa dit nog verontrustend - een decennium geleden besprak de Raad nog om Azerbeidzjan's stemrecht te schorsen - maar de leden doen nu alsof Azerbeidzjan een democratische staat is en hopen op het beste. Sterker nog, Azerbeidzjan kreeg in 2014 zelfs voorzitterschap van de Raad van Europa, die vaak wordt beschreven als "Europa's beste mensenrechtenorgaan". Dit trekt de geloofwaardigheid van de Raad nog verder in twijfel.
Omgekocht tot onderwerping
Velen hebben zich afgevraagd waarom een orgaan dat uitsluitend is belast met het ondersteunen van mensenrechten en de rechtsstaat, het zo vervelend vindt om dat daadwerkelijk te doen. In Caviar Diplomacy, een grondige en kritische analyse van Azerbeidzjan's relatie met de Raad door het Europese Stabilitieitsinitiatief (ESI), beargumenteren de auteurs dat Baku de Raad min of meer heeft omgekocht tot onderwerping:
Veel afvaardigingen worden geregeld uitgenodigd door Azerbeidzjan en royaal betaald. In een gemiddeld jaar worden er ongeveer 30 tot 40 uitgenodigd, sommige daarvan meerdere malen. Mensen worden uitgenodigd naar conferenties, evenementen, soms zelfs voor zomervakanties. Dit zijn echte vakanties waar veel dure cadeaus aan te pas komen. Cadeaus zijn vooral dure zijden tapijten, gouden en zilveren items, dranken, kaviaar en geld. In Baku is 2 kilo kaviaar een veelgegeven cadeau.
Leden van PACE worden verplicht om cadeaus aan te geven die meer waard zijn dan €200, maar er is geen openbare database van aangegeven goederen en de statuten van PACE bevatten geen expliciete boete wanneer goederen niet worden aangegeven. We hebben gevraagd om de aangiften van alle leden van de waarnemingsmissie en zullen dit bericht bijwerken wanneer we verder bericht hebben gekregen.
In de haast Byzantijnse samenstelling van pan- Europese instellingen wordt de Raad van Europa vaak over het hoofd gezien. De relatieve obscuriteit zou de leden theoretisch vrij moeten laten om standpunten in te nemen die voor nationale politici te gewaagd zijn. Maar het laat hen ook vrij om hun mandaat te negeren en hun positie te gebruiken om dictaturen goed te praten en mensenrechtenschendingen te verdoezelen.
Sommigen, zoals Gerald Knaus, de voorzitter van ESI, stellen dat de Raad van Europa averechts werkt en nu enkel dient om mensenrechten in lidstaten af te breken, in plaats van te beschermen. Dit hoeft niet zo te zijn, maar het falen van de waarnemingsmissie om iets mis te vinden in dit onzinnige referendum inspireert geen vertrouwen in de toekomst van PACE.