De nieuwe wet, aangenomen op 30 juli, is de derde wijziging sinds november 2015, toen de partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) aan de macht kwam.
Nadat het wetsvoorstel door de Sejm (het lagerhuis van het Poolse parlement) werd aangenomen, stelde het Helsinki Comité in Polen en het bestuur van de Helsinki Foundation for Human Rights (HFHR) een verklaring op. Hierin stond dat het wetsvoorstel "afbreuk doet aan de scheiding der machten en de weg opent naar een dictatuur van de heersende meerderheid die niet gebonden wordt door de grondwet."
Eind april 2016 legde parlementsleden van de partij Recht en Rechtvaardigheid het wetsvoorstel voor aan het Constitutioneel Hof. In juni 2016 werden de wetsvoorstellen van de regerende partij, een wetsvoorstel van andere parlementsleden en een voorstel uit het maatschappelijk middenveld overwogen door het parlement.
Uiteindelijk overwoog de Sejm alleen het wetsvoorstel van de regerende partij.
Verlamming van het Hof
Het nieuwe wetsvoorstel over het Constitutioneel Hof introduceert verschillende bepalingen die het functioneren van het Hof kunnen verlammen.
Het meest controversieel is een artikel dat een blokkerende werking introduceert bij de meervoudige kamer. Het schrijft voor dat vier rechters vetorecht hebben, waarmee ze een zaak drie maanden kunnen schorsen. Het veto kan twee keer worden uitgebracht.
Er zijn ook artikelen die bepalen dat een zaak voor de meervoudige kamer geschorst moet worden waneer er geen goed geïnformeerde openbaar aanklager aanwezig is.
Dubieuze rechters gaan rechtspreken
Onder het wetsvoorstel beginnen alle rechters met hun taken nadat ze zijn verkozen door de Sejm en zijn ingezworen door de president. Praktisch betekent dit dat de president van het Constitutioneel Hof verplicht is zaken toe te wijzen aan verkozen rechters, die sinds december 2015 de posities van zittende rechters hebben overgenomen.
Veranderingen in het publiceren van uitspraken
Het publiceren van uitspraken zal ook anders gaan. De premier bepaalt nu, op verzoek van de president van het Constitutioneel Hof, of een zaak gepubliceerd mag worden.
Daarnaast worden alle uitspraken van voor 20 juli gepubliceerd, behalve wanneer ze de nieuwe wet over het Constitutioneel Hof overtreden of over bepalingen gaan die zijn verworpen.
Dit betekent dus ook dat de uitspraak van 9 maart 2016 niet zal worden gepubliceerd, toen het Hof besloot dat aanpassing van de wet over het Constitutioneel Hof ongrondwettelijk zou zijn.
Tot op heden was het besluit tot publicatie aan de president van het Hof, wiens besluit bindend was.
HFHR's mening
Met betrekking tot de wetgeving, heeft de Helsinki Foundation for Human Rights twee juridische adviezen gepresenteerd:
Volgens de HFHR is de nieuwe wet "wederom een poging om de werking van het Constitutioneel Hof te onderwerpen aan de uitvoerende macht. Tegelijkertijd presenteert de wet mechanismen die het mogelijk maken om de constitutionele plichten van het Hof te blokkeren. Daarom roept de HFHR de Poolse Sejm op de wet niet aan te nemen."