Tech & Rights

Nauwkeurig onderzoek naar gebruik van dodelijk geweld in Litouwen

Een autoachtervolging van sigarettensmokkelaars eindigde toen grenswachters een achttienjarige doodschoten, wat een fiks publiek debat veroorzaakte omtrent het gebruik van geweld in Litouwen.

by Human Rights Monitoring Institute
Lrytas.lt, Vidmanto Balkūno nuotr.

Een lading sigaretten ter waarde 42.000 euro. Een achtervolging per auto in het midden van de bossen. Het leven van een achttienjarige jongen, afgebroken door de kogel van een agent. Het verhaal van dit dodelijke incident in de strijd tegen smokkel veroorzaakte een fiks publieke debat in Litouwen met betrekking tot de methodes die de grenswachten toepassen en hun onevenredig gebruik van geweld.

De bestuurder van de met smokkelwaar volgestopte Peugeot 607 was op weg van Wit-Rusland naar Litouwen en negeerde het teken van de grenswachten om te stoppen. Na het lossen van waarschuwingsschoten in de lucht probeerden de grenswachten een aantal kogels in de banden te schieten. Helaas raakten zij de jonge bestuurder die aan zijn verwondingen overleed.

Zorgwekkend patroon

Het is niet de eerste keer dat het onevenredige gebruik van geweld door het gezag in Litouwen ter discussie staat. Eerder al verloor Litouwen een vergelijkbare rechtszaak aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in 2008. De feiten van deze zaak, Juozaitienė en Bikulčius tegen Litouwen, lagen dichtbij de huidige zaak: twee jonge passagier in een vluchtauto die geen direct gevaar vormden, werden door twee agenten doodgeschoten. De staat nam geen moeite om een grondig onderzoek te doen naar de dood van de jongemannen of om de betrokken agenten te vervolgen.

“Zelfs in omstandigheden waarin het onmogelijk zou zijn om de smokkelaars in te rekenen zonder gebruik te maken van geweld, is dit niet gerechtvaardigd,” aldus de vertegenwoordiger van de Litouwse regering bij het EHRM in een commentaar op de zaak. Volgens haar stelt de jurisprudentie van het EHRM geen noodzaak vast, als bekend is dat de persoon die men poogt aan te houden geen gevaar voor lijf en leden vormt, of als hij of zij niet wordt verdacht van een ernstig geweldsmisdrijf.

De terugslag van opmerkingen in het publiek debat

“Het gebruik van wapens was buitensporig. Ik denk dat er een zeer grondig onderzoek moet komen met betrekking tot de aansprakelijkheid en het onvermogen om de eigen taken naar behoren uit te voeren," zei president Dalia Grybauskaite, die hevige onder vuur kwam te liggen omdat hij al conclusies trok, voordat het onderzoek was afgerond.

De publieke verklaringen van functionarissen schonden het vermoeden van onschuld en leidden ertoe dat Litouwen een rechtszaak in Straatsburg verloor, toen hier in 2002 de procedures met betrekking tot een wegens corruptie veroordeelde voormalig parlementslid in de zaak Butkevičius tegen Litouwen beoordeeld werden als onverenigbaar met de maatstaven van een eerlijk proces.

Het ziet er naar uit dat de Litouwse rechtshandhaving te maken krijgt met een moeilijk gerechtelijke vooronderzoek en dat de rechtbanken ondertussen met een moeilijke en ingrijpende zaak te maken hebben die zonder twijfel veel ingewikkelde vraagstukken zal oproepen, zowel met betrekking tot het gebruik van dodelijk geweld als tot de mogelijke schending van het vermoeden van onschuld.