Tech & Rights

Nieuw hoofdstuk Poolse Crisis: Veranderingen Tribunaal "ongrondwettelijk"

Het Grondwettelijk Tribunaal verklaarde wijziging op de Wet inzake het Grondwettelijk Tribunaal, die in december door het parlement werd aangenomen, in zijn geheel in strijd met de grondwet.

by Polish Helsinki Foundation for Human Rights
(Image: REUTERS/Kacper Pempel/Files)
Het Grondwettelijk Tribunaal heeft op 8 en 9 maart de klachten gehoord die de nationale ombudsman, de voorzitter van de Poolse Hoge Raad, de Nationale Raad voor de Magistratuur en twee groeperingen van leden van het parlement waren ingediend met betrekking tot de wetswijziging van de Wet inzake het Grondwettelijk Tribunaal.

De omstreden hervorming was bedoeld om het werk van het Grondwettelijk Tribunaal te verlammen, maar dit Tribunaal heeft nu geoordeeld dat de hele wijziging ongrondwettelijk is.

Hoewel de uitspraken van het Grondwettelijk Tribunaal definitief en bindend zijn, hebben de vertegenwoordigers van de regering al gezegd dat de uitspraak niet in het Staatsblad zal worden gepubliceerd.

"Na de uitspraak van 9 maart en de uitspraken van de regeringsvertegenwoordigers escaleert de grondwettelijke crisis in Polen," zegt de voorzitter van het HFHR, Danuta Przywara.

Benoeming van rechters

De grondwettelijke crisis die een paar maanden geleden in Polen begon, heeft twee aspecten. Eén ervan heeft verband met de manier waarop rechters van het Grondwettelijk Tribunaal worden benoemd.

Het Grondwettelijk Tribunaal is samengesteld uit vijftien rechters die voor een periode van negen jaar worden benoemd. In juni 2015 nam het vorige parlement een wet aan die de Sejm (het Poolse lagerhuis) in staat stelt om vijf rechters van het Grondwettelijk Tribunaal te benoemen. In november 2015 verstreken de termijnen van drie rechters en een maand later ook nog eens de termijnen van twee andere rechters.

De wijziging van de Wet inzake het Grondwettelijk Tribunaal trad in augustus 2015 in werking en in oktober 2015 werden door de regerende meerderheid, tijdens één van de laatste zittingen, vijf nieuwe rechters in slechts één vergadering benoemd.

Na de parlementaire verkiezingen in oktober 2015 verklaarde Adrzej Duda, de nieuwe president van Polen, dat hij de nieuwe rechters niet zou beëdigen, omdat hij ernstig twijfelde aan hun benoemingsprocedure.

Eén van de eerste stappen die door de nieuwe meerderheid in het parlement werd ondernomen was het aanstellen van vijf nieuwe rechters. Het parlement nam resoluties aan die de eerdere aanstelling van vijf rechters herriep en - na het wijzigen van de procedurele regels van de Sejm - benoemde het in december 2015 vijf nieuwe rechters. Diezelfde avond beëdigde de president hen direct in functie.De regerende meerderheid veranderde de regels van de Sejm, het Poolse lagerhuis, om haar benoeming van vijf nieuwe rechters te vergemakkelijken. (Beeld: Kancelaria Premiera)

In het licht van dit oordeel, begin januari 2016, kondigde de voorzitter van het Grondwettelijk Tribunaal aan dat twee van de vijf rechters die in december 2015 door de nieuwe regerende meerderheid waren benoemd, aan zaken werden toegewezen. Op dit ogenblik vormen twaalf actieve rechters het Grondwettelijk Tribunaal.

Omstreden veranderingen

Een ander aspect van de Grondwettelijke crisis houdt verband met de wijziging van de Wet inzake het Grondwettelijk Tribunaal. Eind december 2015 nam de Sejm versneld en zonder openbare beraadslaging een wijziging aan van de Wet inzake het Grondwettelijk Tribunaal.

De wijziging bracht verschillende omstreden voorzieningen mee. Onder de nieuwe wet wordt het Grondwettelijk Tribunaal geacht om in de meerderheid van de zaken de besluiten te nemen bij voltallige zitting, die gevormd wordt door dertien in plaats van de eerdere negen rechters.

Het Helsinki Comité voor de Mensenrechten heeft een brief als vriend van de rechtbank (amicus curiae brief) met betrekking tot de procedure ingediend. In deze brief verklaarde de HFHR dat als er zo'n haastig wetgevingsproces voor vergelijkbare wetten in de toekomst wordt aangenomen, zou dat "de stabiliteit van het constitutioneel systeem in gevaar brengen waardoor dit leidt tot een schending van het principe dat een democratische staat door de wet wordt geregeerd.

Uitspraak van het Tribunaal

Het Tribunaal heeft in een zitting met twaalf rechters zijn uitspraak gedaan op 9 maart. Het Tribunaal stelde dat het zijn werk niet kon uitvoeren onder de nieuwe wet en vond het in ieder opzicht ongrondwettelijk. Het Tribunaal oordeelde dat de wijzigingen van de wet, en de wijze waarop deze door het parlement waren geloodst, de grondwet schonden.

Het wetgevingsproces werd dermate gehaast dat het onmogelijk was om het wetsvoorstel effectief te evalueren, ondanks de wijdverbreide twijfels over de grondwettigheid, zei de rechter.

Een ander ongrondwettelijk aspect was, volgens de uitspraak, het feit dat de wet in werking trad op de dag van haar publicatie.Het Tribunaal zei dat het zijn werk niet kon uitvoeren onder de nieuwe wet en vond het in ieder opzicht ongrondwettelijk. (REUTERS/Kacper Pempel)

Het Tribunaal merkte ook op dat de eis om de meeste zaken bij voltallige zitting te horen de procedure vertraagt, en de regels om zaken aan bepaalde samenstellingen van rechters toe te wijzen waren niet op rationele criteria gebaseerd. De voorziening om zaken chronologisch te horen op volgorde van binnenkomst werd ook door het Tribunaal bekritiseert:

"[Wetgevers moeten] een omgeving creëren die zo goed mogelijk is om zaken te beoordelen, in plaats van dat zij zich mengen in het proces door data vast te stellen waarop het Tribunaal een bepaalde zaak mag onderzoeken."

Die zelfde conclusie werd getrokken met betrekking tot de regeling dat proefprocessen niet eerder dan drie tot zes maanden nadat de partijen op de hoogte zijn gesteld, kunnen worden gehouden.

Reacties

Vertegenwoordigers van de regering zeggen dat het oordeel van het Tribunaal enkel "een boodschap van rechters" is en dat dit niet bindend is. Premier Beata Szydło beweert dat de uitspraak zelf in feite in tegenspraak is met de Poolse wet.

De Minister van Buitenlandse Zaken, Witold Waszczykowski, zei in reactie op de uitspraak: "De voorzitter van het Grondwettelijk Tribunaal lijkt zich in toenemende mate te gedragen als een Iraanse ayatollah."

De Minister van Buitenlandse Zaken, Witold 
Waszczykowski, zei in dat de voorzitter van het Grondwettelijk Hof zich gedroeg als een Iraanse ayatollah</span>. (Beeld: Polish Instituut voor Internationale Zaken - Flickr/CC content)

Twee rechtsstelsels

Volgens het Helsinki Comité voor de Mensenrechten brengt de huidige grondwettelijke crisis in Polen de rechtsstaat in gevaar. Het doel van het niet erkennen van de uitspraak van het Tribunaal is de ondermijning van zijn politieke positie. En dit zou volgens het HFHR tot een ernstige breuk in het juridische systeem leiden.

De voorzitter van het HFHR, Danuta Przywara, zei: "Ik ben bang dat bij het slechtste scenario er twee rechtsstelsels zullen zijn. Eén dat de uitspraken van het Tribunaal niet erkent - de regering en haar hele bestuur - en het andere dat zijn uitspraken wel erkent, als deel van het rechtsstelsel.

Volgens het HFHR schendt de huidige crisis op ernstige wijze mensenrechten en is internationale aandacht nodig. "Toch is de oplossing eenvoudig - het voldoet om de uitspraken van het Tribunaal uit te voeren," zei mevrouw Przywara. "Maar het ziet er nog niet naar uit dat dit op korte termijn zal gebeuren."