De drie wetten die op 26 maart door het Spaanse parlement zijn goedgekeurd, vormen een drieledige muilkorf en zijn tot stand gekomen binnen een context die Rights International Spain (RIS) bestempeld als de ‘vicieuze cirkel van onrechtvaardigheid’. De eisen van de Spaanse burgermaatschappij, die zich actief heeft opgesteld tegen nationale bezuinigingen, worden door de Spaanse regering genegeerd. De regering schermt zichzelf af met maatregelendie een inperking vormen van de rechten en vrijheden die onmisbaar zijn in een democratische samenleving, de toegang tot de rechter bemoeilijken en beginselen van de rechtsstaat ondermijnen. Het gaat hier niet om op zichzelf staande maatregelen, ze zijn onderdeel van een plan om Spaanse burgers hun gerechtigheid te ontnemen. Spanje staat op een hellend vlak.
De muilkorfwetten gaan volgens verschillende Europese en wereldwijd opererende mensenrechtenorganen in tegen burgerrechten en vrijheden. De Spaanse regering en de regeringspartij Partido Popolar zijn hiervan op de hoogte, mede door toedoen van een aantal initiatieven die door RIS (soms in samenwerking met internationale organisaties of andere Europese landen) tijdens de verschillende fasen van het wetgevingsproces zijn genomen en waarbij de Ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken, het Congres van Afgevaardigden en de Senaat werden benaderd. Bewijs voor het feit dat Spaanse wetgevers wel degelijk weten wat voor gevolgen voor de mensenrechten hun wetten hebben, is dat zij in reactie op de eisen van RIS en internationale instellingen enkele verbeteringen hebben aangebracht in hun wetsteksten.
Vreedzaam protest wordt strafbaar
Toch omvatten de wetsteksten waar RIS zich druk over maakt nog altijd ernstige gebreken die rechten en vrijheden op onevenredige en ongerechtvaardigde wijze beknotten. Een aantal zorgen op een rij:
Hervormingen op het gebied van terreurbestrijding zijn snel en achter de rug van de burgermaatschappij om tot stand gekomen. Het proces van een breed opgezette raadpleging waarbij onafhankelijke deskundigen worden gehoord, zoals aanbevolen door de VN, werd hierbij overgeslagen. RIS vreest dat er op dit gebied sprake zal zijn van maatregelen gekenmerkt door onduidelijke terminologie die, juist wegens dit vage en slecht afgebakende taalgebruik, inbreuk maken op het legaliteitsbeginsel en de weg vrijmaken voor de willekeurige toepassing van het strafrecht en de onevenredige inperking van de vrijheid van meningsuiting.
Bij de hervorming van het Wetboek van Strafrecht lijkt het erop dat de regering uit is op de strafbaarstelling van verschillende vormen van vreedzaam protest die volkomen legitiem zijn in een democratische samenleving. Recentelijk is het verspreiden van berichten te boek komen te staan als overtreding. RIS maakt zich zorgen dat mensen die eenvoudigweg oproepen tot een demonstratie in de problemen kunnen komen. En dat andere legitieme vormen van protest, zoals de vreedzame bezetting van overheidsgebouwen en banken, strafbaar worden gesteld.
Bewijslast tegen de politie
Tenslotte is er de wet op de openbare veiligheid, die drie zeer duidelijke en zorgwekkende ontwikkelingen met zich meebrengt: het vooraf bij de autoriteiten aankondigen van een demonstratie of protest wordt in strijd met artikel 21 van de Spaanse grondwet verplicht, de mogelijkheid om de openbare ruimte als ruimte voor politieke betrokkenheid te gebruiken wordt aan banden gelegd en verschillende vormen van vreedzame en legitieme sociale protesten worden strafbaar. In dit opzicht kan zelfs de bezetting van openbare wegen of een kleine afwijking van de route van een protestmars al een boete opleveren. De vrijheid van meningsuiting wordt onevenredig ingetoomd, evenals het recht op informatie door de strafbaarstelling van het gebruik van foto’s van politieagenten als bewijsmateriaal in strafzaken waarbij de politie over de schreef is gegaan. Volgens de wet zijn Spanjaarden ook door een ‘gebrek aan respect’ voor politieagenten al in overtreding. Het is bovendien verontrustend dat bij de totstandkoming van deze wet geen juridische waarborgen zijn opgezet om de discriminerende praktijk van etnisch profileren door de politie tegen te gaan, ook al werd daartoe door talloze Europese en wereldwijd opererende organen op aangedrongen.
Het Spaanse Lagerhuis mag deze drie muilkorfwetten dan hebben aangenomen, RIS gaat alles in het werk stellen om ze alsnog te dwarsbomen want ‘‘dat wat onrechtmatig is, kan niet rechtmatig worden gemaakt’’, om te spreken met de woorden van de Commissaris voor de Mensenrechten van de Raad van Europa Nils Muižnieks. Totdat dit doel is bereikt moet Spanje beseffen dat met de goedkeuring van deze wetten, het land zich in een risicovolle situatie plaatst en veroordeling door internationale instellingen, eerst en vooral het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, waarschijnlijk is. De rechten en vrijheden van alle Spanjaarden staan immers boven de muilkorfwetten van hun regering.