Volgens de Helsinki Foundation for Human Rights (HFHR) vormt de constitutionele crisis, die al langer dan een jaar duurt, een ernstige bedreiging voor de onafhankelijkheid van het hele rechtssysteem.
Het kantoor van de speciale rapporteur van de VN voor de onafhankelijkheid van rechters en advocaten werd opgericht in 1994. De rapporteur, Monica Pinto, is belast met het toezicht op de status van bescherming voor rechters en advocaten. De rapporteur maakt staatsbezoeken en ontvangt informatie van VN-lidstaten met betrekking tot vermeende schendingen op dit gebied om zo rapporten op te stellen.
'Lege facade'
In haar brief aan de speciale rapporteur verwees de HFHR naar de constitutionele crisis, een gevolg van wijzigingen in de wetgeving over het Constitutioneel Hof en de benoeming van rechters die vanaf 2015 de functies hebben gevuld. De crisis die daaruit volgde vormt een ernstig gevaar voor het Hof's constitutionele functie en verzwakt de effectiviteit van haar werk.
"Zonder een effectief Constitutioneel Hof zijn alle waarborgen voor de bescherming van mensenrechten een lege facade," zo stelt de verklaring van de HFHR.
De HFHR refereerde ook aan het presidentieel pardon dat werd gegeven aan het voormalige hoofd van het Centrale Anti-Corruptie Bureau in november 2015. Het pardon werd gegeven terwijl juridische procedures tegen het voormalig hoofd nog liepen en voordat de rechtbank de zaak in de tweede aanleg kon horen.
Hierdoor wilde de president "het rechtssysteem van deze zaak bevrijden", zoals hij zelf beweerde. Het besluit van de president was niet zonder controverse en werd door sommige advocaten gezien als een druk op de rechterlijke macht door de uitvoerende macht.
'Tegen de Grondwet in'
De HFHR merkte ook op dat er een wijziging van de Nationale Raad voor de Rechtspraak gepland staat. Het wetsvoorstel wil een grote verandering introduceren in het gerechtelijk benoemingsproces. Tot op heden was het de taak van de Nationale Raad voor de Rechtspraak van Polen om de beste kandidaat voor een juridische positie te selecteren uit de vele sollicitaties, waarnaar de president de kandidaat officieel benoemde.
Onder de nieuwe wet zal de Nationale Raad voor de Rechtspraak twee kandidaten voor een positie moeten presenteren aan de president. De HFHR vindt dat dit process een nadelig effect zal hebben op de onafhankelijkheid van het constitutionele orgaan - de Nationale Raad voor de Rechtspraak - en dat het het principe van juridische onafhankelijkheid zal schenden.
"Het wetsontwerp is in strijd met de Grondwet, die uitdrukkelijk bepaalt dat de president de macht heeft om een rechter te benoemen, niet te kiezen", zegt de HFHR.
De Helsinki Foundation beroept zich ook op verschillende gevallen waarin politici en kabinetsleden zich uit hebben gelaten over advocaten en zittende rechters.
De HFHR vraagt de speciale rapporteur om naar de situatie in Polen te kijken en, indien mogelijk, aanbevelingen te doen met betrekking tot de recente wetswijzigingen en gebeurtenissen die de gerechtelijke onafhankelijkheid hebben aangetast.
De brief is hier beschikbaar (in het Engels).