‘‘Het vergroten van de gevangeniscapaciteit is op zichzelf geen duurzame oplossing voor het probleem van overvolle gevangenissen. Sterker nog, in veel landen, waaronder België, is vastgesteld dat de gevangenispopulatie toeneemt als de gevangeniscapaciteit wordt vergroot.’’ Dit schreef het Comité ter voorkoming van foltering van de Raad van Europa in een rapport uit 2010 naar aanleiding van een bezoek aan België.
Deze vaststelling klinkt vreemd in het licht van het gevangenisbeleid van opeenvolgende Belgische regeringen. In het ‘Masterplan gevangenissen’ zijn negen nieuwe locaties geselecteerd voor nieuwe gevangenissen. Enkele daarvan zijn inmiddels in gebruik.
Een van deze locaties bevindt zich in Haren. Daar moet het grootste gevangeniscomplex van het land (18 hectare voor 1190 gedetineerden) verrijzen. Dit ‘penitentiaire dorp’ voor mannelijke en vrouwelijke gedetineerden in het Noordoosten van het Brussels Gewest moet de gevangenissen in de gemeenten Sint-Gilles, Vorst en Elsene gaan vervangen.
Dit project kan echter geen oplossing bieden voor de problemen die het moet oplossen, en creëert alleen maar nieuwe problemen. Dit hebben tien organisaties afgelopen maand proberen aan te tonen tijdens een persconferentie in het Justitiepaleis van Brussel. De organisaties hebben het ‘Platform om uit het gevangenis-fiasco te stappen’ opgericht. Het platform eist de onmiddellijke stopzetting van het project van de megagevangenis in Haren en heeft daartoe tal van elkaar aanvullende redenen aangedragen die door de betrokkenen hieronder worden toegelicht.
‘‘Al zolang we horen praten over dit project voor een megagevangenis hebben we lokale politici hierover onophoudelijk ondervraagd. Duidelijk antwoorden is er op onze vragen echter nooit gekomen’’, legt Laurent Moulin van het Haren Comité uit.
‘‘Wij willen het semi-landelijke karakter van Haren behouden, en de megagevangenis maakt dit onmogelijk. Er zijn al verschillende grote bouwprojecten [onder andere het hoofdgebouw van de NAVO, een rangeerstation van de spoorwegen en het nationale vliegveld] die het gebied meer en meer insluiten, terwijl het richtplan van de stad Brussel net de ontsluiting voorop stelt. Wij willen groene openbare ruimte behouden die onmisbaar is voor de emancipatie van de bewoners. Onze verkozen politici hebben nooit uitgelegd waarom zij Haren hebben gekozen.’’
Volgens Claire Scohier van Inter-Environnement Bruxelles, roept dit project tal van vragen op met betrekking tot de ruimtelijke ordening van het gebied:
‘‘Een gevangenisproject, zeker als het gaat om de grootste gevangenis van het land, kan niet worden opgezet als gesloten blok midden op een veld dat geen rekening houdt met de omgeving. Wat voor interactie komt er met die omgeving? Vormt de gevangenis een nieuw obstakel waardoor lokale bewoners enkele kilometers moeten omrijden? Hoe kunnen rechters, advocaten, vrienden en familie van gevangenen en andere bezoekers de gevangenis bereiken? Waarom wordt de centraler gelegen gevangenis in Sint-Gilles niet opgeknapt? Gaat het de autoriteiten om betere gevangenisomstandigheden of om het maken van winst door de dure grond in Sint-Gilles te verkopen en grond te kopen in het goedkopere Haren?’’
De voorzitter van de Ligue des Droits de l’Homme, Alexis Deswaef, wijst op het democratische deficit dat het parlementaire debat over de megagevangenissen kenmerkt:
‘‘Het gebrek aan gegevens en cijfers, vooral ten aanzien van de kosten van de gevangenisinfrastructuur en het beroep op de privé-publieke samenwerking, is door het Belgische Rekenhof aangekaart. Tijdens de hele projectontwikkeling is geen van de partijen voor wie het project gevolgen heeft – rechters, advocaten, dienstverlenende instanties voor de gedetineerden – geraadpleegd. En dat terwijl het project zo enorm groot is, dat het tal van problemen met zich meebrengt, onder meer ten aanzien van de kwaliteit van de detentie.’’
Verwijzend naar het al oude probleem van overbevolkte gevangenissen en de ernstige gevolgen daarvan op het leven in de gevangenis, legt Nicolas Cohen, vicevoorzitter van de Belgische afdeling van de International Observatory of Prisons, uit dat het niet mogelijk is een beleid voort te zetten dat zijn inefficiëntie ruimschoots heeft bewezen.
‘‘Een omvattender wordend straf- en gevangenisbeleid is contraproductief en problematisch. Wij roepen op tot een geïntegreerde aanpak die alle betrokken partijen bij het project aanspreekt en die zich resoluut toelegt op een reductionistisch beleid. Wij doen een verzoek tot stopzetting van elk nieuw gevangenisproject zolang een dergelijk beleid niet in werking wordt gesteld, om zo overhaast handelen, waar we al jaren getuigen van zijn, te vermijden.’’
Het project in Haren rust al op een zeer fragiele basis, maar veroorzaakt daarnaast veel praktische problemen, stelt Hervé Louveaux van de Franstalige syndicale vereniging van magistraten:
‘‘Zo moet het bijvoorbeeld mogelijk worden om hoorzittingen te houden in de gevangenis. Het zal echter onmogelijk zijn om alle personen bij elkaar te brengen waarvan de aanwezigheid vereist is en om te zorgen voor de nodige materiële uitrusting bij hoorzittingen. Rekening houdend met zijn verplaatsingen, zal een onderzoeksrechter bijvoorbeeld meerdere uren moeten uittrekken om aanwezig te kunnen zijn op een hoorzitting, soms maar voor één enkel dossier. Dit is onuitvoerbaar en leidt tot onaanvaardbare inperkingen van de rechten van de beschuldigden.’’
De schadelijke effecten hebben ook betrekking op de 18 hectare landbouwgrond die door de bouw van de megagevangenis onherstelbaar zal worden beschadigd. Florence Kroff van de Belgische afdeling van het FoodFirst Information and Action Network geeft duiding:
‘‘Het deel vruchtbare grond in het Brussels Gewest is beperkt en het is essentieel om deze gronden te vrijwaren van projectontwikkeling, des te meer als de nutteloosheid van de geplande infrastructuur is aangetoond. Deze gronden, of tenminste een groot deel ervan, zouden hun natuurlijke rol kunnen aannemen (wateropname, thermische regulering, enz.) terwijl de toegang tot lokaal geproduceerde kwaliteitsproducten mogelijk blijft. Dit is met het oog op de afhankelijkheid van steden van hun nabije en verder afgelegen periferie voor hun voedselvoorziening, een uitdaging van formaat. Deze 18 hectare vruchtbare grond volstouwen met beton is een onverantwoordelijke verspilling.’’
Het Platform om uit het gevangenis-fiasco te stappen heeft bovenstaande verklaringen doorgestuurd naar alle Belgische politici en heeft een gesprek aangevraagd met de betrokken ministers: Charles Michel, Koen Geens, Jan Jambon, Rudi Vervoort, Celine Fremault en Pascal Smet.