Toen Polen eerder dit jaar een wet goedkeurde die het strafbaar zou stellen om te suggereren dat het land medeplichtig was aan nazi-oorlogsmisdaden, was de verontwaardiging zo snel en zo wijdverbreid dat veel commentatoren meenden dat de regering een ernstige misrekening had gemaakt. Maar wat als het niet zo was? Wat als het tumult precies was wat de Poolse regering wilde?
Alle grote Europese media hebben op hun voorpagina's aandacht gegeven aan de zogenoemde Holocaustwet, waarmee ze een controversieel wetsvoorstel in een internationale spotlight stelden. Het is moeilijk om je voor te stellen dat de regerende PiS-partij veel gaf om de wet. Toegegeven: het stelde de partij's meest nationalistische volgers tevreden, maar het bevorderde niet echt hun platform. En ondanks wat sommigen zeiden, was hun reactie eigenlijk redelijk voorspelbaar - neem misschien het meest gevoelige onderwerp op het continent en maak een wet die belemmert dat er over wordt onderwezen en gesproken, en het zal zeker zowel joden en niet-joden woedend maken. Je hebt alle ingrediënten voor internationale verontwaardiging. En dat is precies het punt.
Snel, kijk hier!
Terwijl de wereld geobsedeerd was door de Holocaust-wet, drukte de PiS-regering discreet wetswijzigingen erdoorheen die veel belangrijker zijn - en veel schadelijker voor de Poolse democratie: een complete herziening van het verkiezingsproces in het land. De veranderingen hebben enorme consequenties. Bijna alle verkiezingsfunctionarissen, zelfs op regionaal niveau, worden nu door de overheid uitgekozen. Terwijl de Nationale Verkiezingscommissie, die toezicht houdt op en de verkiezingen certificeert, voorheen bestond uit negen rechters die evenzeer werden aangewezen door de drie hoogste rechtscolleges van de staat (het Constitutioneel Hof, het Hooggerechtshof en het hoogste administratieve gerechtshof), zal het lichaam nu slechts twee rechters bevatten, met de overige zeven leden gekozen door het parlement. De zorgvuldig gekozen verkiezingsambtenaren van de regering mogen ook wetgevingsdistricten hertekenen en eventuele wijzigingen die door lokale overheden onafhankelijk zijn gemaakt, beoordelen.
Dit alles geeft de regering buitengewone mogelijkheden om ervoor te zorgen dat het aan de macht blijft. De regering heeft nooit een serieuze verklaring gegeven voor de reden waarom de veranderingen moesten plaatsvinden, maar het ligt voor de hand. PiS' controle was nog nooit zo stevig verschanst als dat van naburige populistische regimes (en daarmee bedoelen we inderdaad Hongarije). PiS won de meerderheid na de verkiezingen van 2015, toen het 235 van 460 zetels won in het parlement - iets meer dan 50 procent. Maar PiS behaalde dit op slechts 37,6 procent van de stemmen. Een dergelijke omgeving is erg vatbaar voor een autoritaire regering om haar macht te versterken.
Wat is er met de Holocaustwet gebeurd? De regering krabbelde hier snel van terug en verwijderde de meest verdelende delen. Er werd dusdanig veel water bij de wijn gedaan dat het bijna geen juridische werking meer had. En raad eens? Dit was ook ongelooflijk voorspelbaar. Dit alles wordt rechtstreeks uit het draaiboek gehaald dat wereldwijd wordt gebruikt door autoritaire leiders. Poetin versterkt zijn macht door zijn tegenstanders op te sluiten of te vermoorden; de regeringen in Hongarije en Polen doen het door controle uit te oefenen op de media en de rechtbanken en door wetswijzigingen door te voeren om verkiezingen gemakkelijker te winnen. Sommige van deze veranderingen trekken nationale en internationale aandacht, maar vaak niet. Dit is waar NGO's - een ander belangrijk doelwit van autoritaire leiders - een rol spelen. We roepen de overheid op het matje als het haar macht misbruikt, zelfs (of vooral) als het probleem niet de media-aandacht krijgt die het verdient.
Democratie op haar sterfbed?
Nooit eerder waren de waarden van de Europese Unie zo bedreigd. Nooit eerder waren de aanvallers haar lidstaten. Om politieke redenen is het voor de EU moeilijk om haar eigen belangen te beschermen, maar waar het echt om draait is de kracht van de democratie van het hele blok. De Poolse Holocaustwet vertegenwoordigde een ernstig risico voor de vrijheid van meningsuiting en andere grondrechten, maar het was geen sloopkogel voor Polen's rechtsstaat. De verkiezingswijzigingen van de regering zijn dat wel.
Democratie sterft meestal niet door wetten die internationale verontwaardiging veroorzaken; heel vaak wordt de democratie stilletjes vermoord door kleine veranderingen die worden doorgevoerd terwijl het publiek druk bezig is om te smullen van de afleidingsmanoeuvres.
Als jij en je vrienden meer willen weten over het autoritaire draaiboek, deel dan onze "Hoe overleef ik een autoritair regime?"-videoserie.