Democracy & Justice

EU erkent dat NGO's in zwaar water verkeren, maar zal hier iets aan gedaan worden?

Een rapport van het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten bevestigt dat mensenrechtenactivisten en democratie-activisten in Europa in toenemende mate beperkingen ervaren. Liberties analyseert of de EU actie gaat ondernemen.

by Israel Butler

Vandaag publiceerde het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten een rapport waarin de toenemende beperkingen op het werk van activisten die in Europa voor rechten en democratische waarden strijden uiteen worden gezet. Het onderzoek ondersteunt de bevindingen in Liberties' eigen publicatie van september, waarin staat dat rechtengroepen in heel de EU vier problemen ondervinden. Terwijl Hongarije en Polen misschien de zwaarste overtreders zijn, kunnen problemen door heel Europa worden gevonden. Ten eerste worden lastercampagnes en nutteloze staatsonderzoeken ingezet om non-gouvernementele organisaties in diskrediet te brengen en te intimideren. Ten tweede wordt er bezuinigd op publieke financiering en wordt er geprobeerd om financiering van filantropen (hetgeen ervoor zorgt dat rechtengroepen onafhankelijk kunnen blijven van de overheid) af te snijden. Ten derde worden er excessieve bureaucratische lasten opgelegd aan activisten om ze bezig te houden met administratieve taken, in plaats van hun eigen werk. Ten vierde proberen overheden NGO's buiten te sluiten van beleidsvorming, terwijl voorheen meer adviesvergaring en samenwerking plaatsvond.

NGO's worden verkeerd begrepen en ondergewaardeerd

Het rapport van het bureau is een positieve en belangrijke ontwikkeling omdat het officiële erkenning geeft aan EU-activisten in heel Europa. Helaas is er weinig garantie dat dit in Brussel tot actie zal leiden. Ze werden even wakker toen de Hongaarse overheid een anti-NGO-wet (naar Russisch voorbeeld) aannam, maar verder zijn de Europese Commissie en het Europees Parlement grotendeels niet geïnteresseerd in pleidooien van activisten om rechtengroepen te beschermen. Vooral onder leden van het Europees Parlement (EP-leden), worden NGO's die zich inzetten voor de bescherming van burgerlijke vrijheden, de rechtsstaat, democratische normen, milieubescherming en corruptiebestrijding verkeerd begrepen als vertegenwoordigers van politiek links. Tweemaal in het Europees Parlement heeft de centrumrechtse EVP-fractie (het grootste politieke blok) onlangs gepoogd resoluties in te dienen die EU-financiering voor dergelijke organisaties zouden kunnen blokkeren en ze af zouden schilderen als bedreigingen voor het democratische proces. Pogingen van bezorgde EP-leden om een debat op de agenda te krijgen over de steeds vijandigere omgeving waarin NGO's in de EU opereren, zijn herhaaldelijk neergeschoten door centrum-rechtse socialisten en democraten van de EVP-fractie.

Het is een feit dat NGO's die zich bezighouden met deze onderwerpen van essentieel belang zijn voor een goede werking van de democratie. Ten eerste houden ze burgers op de hoogte van wat politici doen en leggen ze ingewikkelde juridische en beleidsvragen uit. Hierdoor kan het publiek het democratische leven volgen en eraan deelnemen. Ten tweede werken NGO's in het algemeen belang om regeringen ertoe te bewegen de bestaande nationale, Europese en internationale wettelijke normen inzake corruptie, milieubescherming, burgerlijke vrijheden, rechtsstaat en democratie te handhaven. Dit werk zorgt ervoor dat de brede democratische wil van het volk wordt gehandhaafd in het licht van kortstondige partijpolitieke of commerciële belangen.

Vanwege de rol die NGO's spelen bij het beschermen van deze waarden, worden ze aangevallen door politici met autoritaire neigingen. Maatregelen om NGO's te verstikken maken vaak deel uit van bredere inspanningen van extreem-rechtse politici om critici het zwijgen op te leggen, zoals het overnemen van rechtbanken en het beperken van de mediavrijheid.

Betere aanbevelingen zijn nodig

Het rapport van het bureau bevat een aantal aanbevelingen. Het is veelbetekenend dat het onderzoek suggereert dat de EU een nieuw fonds moet oprichten ter ondersteuning van NGO's die werken aan de bevordering van de Europese waarden van rechten, democratie en de rechtsstaat. Dit werd in 2016 voor het eerst door Liberties voorgesteld. Momenteel ondersteunt de EU NGO's buiten de Unie om dit werk met honderden miljoenen euro's uit te voeren. Maar de grootste bron van financiering voor NGO's die werken aan rechten en democratie binnen de EU is de Noorse regering. Dat is een essentiële reddingslijn voor activisten, maar het is gênant voor de Unie om dit allemaal aan een bondgenoot over te laten.

Het rapport bevat geen andere aanbevelingen die kunnen helpen om de situatie te verbeteren, zoals de twee recente suggesties van Liberties. Ten eerste zou de EU nieuwe wetgeving moet opstellen die het voor groepen mogelijk maakt om zich te laten registreren als EU-vereniging wanneer ze door regeringen worden lastig gevallen. Dit moet hen helpen om te ontsnappen aan slechtbedoelde beperkingen opgelegd door nationale wetgeving. Dit valt volledig onder de bevoegdheden van de EU, aangezien dit al in de jaren negentig door de Commissie is voorgesteld, maar vanwege een gebrek aan belangstelling bij de regeringen werd ingetrokken. Een tweede aanbeveling van Liberties is dat de EU een hooggeplaatst persoon aanwijst die verantwoordelijk is voor het volgen van aanvallen op NGO's en het openen van diplomatieke kanalen met regeringen waar deze zich voordoen. De EU heeft al soortgelijke instanties opgericht om mediavrijheid te bevorderen en antisemitisme en islamofobie te bestrijden.

Zal het rapport leiden tot actie?

Ook al worden de problemen nu duidelijk door een EU-instantie beschreven, krijgen we signalen dat de Commissie actie wil uitstellen en meer onderzoek vereist. Dat zou een kostbare vergissing kunnen zijn. Zoals elders door deze auteur is besproken, worstelt de EU met het vinden van de politieke wil om druk uit te oefenen op regeringen als Hongarije en Polen, om zo retrogressieve wetten die de onafhankelijkheid van de rechtbanken en de media vernietigen, af te schaffen of terug te draaien. Een van de redenen dat deze regeringen hun maatregelen hebben kunnen doorvoeren, is omdat ze grote delen van het publiek hebben kunnen laten geloven dat het opgeven van hun rechten een goed idee is. Als de EU wil dat Europeanen begrijpen hoe waardevol de rechten, de democratie en de rechtsstaat zijn, en om tegen deze regeringen op te treden, moet zij het beleid dat het heeft ten opzichte van landen buiten de EU kopiëren. Dit betekent dat de EU NGO's moet beschermen en financieren die publieke steun voor Europese waarden bevorderen.