De televisiezender HBO zond onlangs de tv-serie The Man in the High Castle uit dat gebaseerd is op een roman van Philip K. Dick waarin hij een andere geschiedenislijn uiteenzet waarin de nazi's de Tweede Wereldoorlog winnen en Europa en delen van de VS bezetten. De hoofdrolspelers van dit verhaal hebben een onderbuikgevoel dat er iets mis is met de geschiedenis.
Ze traceren de breuk tussen hun parallelle werkelijkheid en de lijn van de echte geschiedenis terug tot 1933 toen de Amerikaanse president Roosevelt werd vermoord. Dit leidde destijds tot de Grote Depressie en de Amerikaanse politiek van het isolationisme. Via het documentaire beeldmateriaal van de mysterieuze Man in het Hoge Kasteel komen ze tot het besef van een andere realiteit waarin de nazi's de oorlog verloren en mensen in een democratie en in vrijheid leven.
Wat is er mis met de werkelijkheid?
En als ik het dagelijks nieuws lees kan ik het niet helpen dat ik vergelijkbare gevoelens heb. Is er iets mis met de werkelijkheid? Is er iets gebeurd waardoor wij van de "echte" geschiedenislijn zijn afgedwaald? Bestaat er ergens een ander Europa, op één of andere manier, dat op het spoor zit van een sterkere unie, met minder soberheid en meer sociale en economische cohesie, met meer openheid en solidariteit?
Als dit andere Europa bestaat, zouden haar leiders voorzeker op een andere manier hebben gereageerd op de financiële crisis dan in onze werkelijkheid. Ze zouden de crisis onder controle hebben gehouden zonder de soberheidsdoctrine te hebben gevolgd. Ze hadden de angst onder hun mensen getemd zodat het toenemende getoeter van het populistische Eurosceptische rechts kon worden voorkomen.
Blijven of weggaan? Het Brexit zou niet eens overwogen worden in een sterkere en beter geleide Europese Unie. (REUTERS/Dylan Martinez)
Het Verenigd Koninkrijk peinst niet over een "Brexit" en gaat geen nieuw tijdperk van isolationisme tegemoet. Zuid-Europa wordt niet door de ijzeren soberheidskettingen verlamd die haar door rijkere landen is opgelegd, maar in plaats daarvan wordt ze gesteund door een tussenkomst in de geest van een Marshallhulp.
Politici zoals Viktor Orbán, Robert Fico en Jaroslav Kaczynski domineren niet het oostelijke deel van de Europese Unie met hun toenemende autoritaire en xenofobische agenda's. De Schengenzone wordt niet met ineenstorting bedreigd; de kloof tussen de kern en de kanten is overbrugbaar.
Het andere Europa investeert meer in sociale en gezondheidsvernieuwing en minder in repressieve handhavingsmaatregelen. Volksvijand nummer één is voor het andere Europa is ongelijkheid - niet migranten.
Maar hoe zit het met de migratiecrisis? Nou, een sterk en verenigd Europa zou, met behulp van een vastbeslotener Verenigde Staten, de escalatie van de crisis in Syrië hebben kunnen voorkomen en de Russische uitbreidingsdrift in de eerste plaats kunnen blokkeren. Ze zou desondanks toch een migratiegolf onder ogen zien, maar haar reactie hierop zou anders zijn: meer steun aan agentschappen van de VN om menselijke omstandigheden in de vluchtelingenkampen buiten de EU te onderhouden, een met onderling goedvinden vinden van een oplossing om de last van binnenkomende vluchtelingen de verdelen onder de lidstaten - minder angstverspreiding en meer tussenkomst om integratie in het algemeen te ondersteunen.
In een ander Europa zou ongelijkheid in plaats van migranten gezien worden als onze grootste dreiging. (REUTERS/Michalis Karagiannis)
De toekomst die wij willen
Het is onwaarschijnlijke dat de lijn der geschiedenis veranderd kan worden door één enkele gebeurtenis, zoals de moord op een president. Geschiedenis is geen deterministische keten van gebeurtenissen; de toekomst hangt af van de visie van mensen op de toekomst. Het probleem is dat teveel mensen het zicht verloren hebben op de oorspronkelijke visie van Europa: bedoeld om meer vrijheid te brengen en welzijn in ons leven. Daarbij hebben we een andere visie aangenomen op de sterken natie-staat die ons beschermt voor de gevaren van de buitenwereld.
En deze visie heeft de EU uitbesteed als deel van deze vijandige buitenwereld, een zwak en verdorven systeem dat geregeerd wordt door een stelletje bureaucraten zonder democratische legitimiteit.
Bestaat er eigenlijk wel een ander Europa in een andere werkelijkheid? Het doet er niet toe. Wat er wél echt toe doet, is of wij, Europeanen, kunnen geloven dat het zou kunnen bestaan. Als ons dat lukt, dan heeft deze visie een toekomst.