Dinsdagavond was een belangrijk succes voor vrijheden en mensenrechtenverdedigers in de EU. De Commissie burgerlijke vrijheden van het Europees Parlement onderschreef het idee voor een nieuw EU-fonds voor de financiering van democratie- en rechtengroepen in de EU. In de resolutie van de Commissie werd met een meerderheid van 25 tegen 5 stemmen besloten om de Europese Commissie te vragen om een 'Europees Waardeninstrument' in het leven te roepen.
Dit fonds werd voor het eerst voorgesteld door Liberties in 2015 en sindsdien heeft het idee steeds meer steun gekregen van groepen die de mensenrechten beschermen, waaronder het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten, de EU-commissaris voor Justitie Vera Jourova en een groeiend aantal vertegenwoordigers in het Europees Parlement.
Lees Liberties' voorstel voor een Europees Waardeninstrument
De EU pompt honderden miljoenen euro's in financiële steun voor democratie en rechtengroepen buiten haar grenzen. Verschillende EU-financieringsprogramma's bieden geld om deze organisaties te helpen bij het bevorderen van de fundamentele waarden van de EU buiten Europa, waarbij het belangrijkste fonds - het Europees Instrument voor Democratie en Mensenrechten - 1,3 miljard euro bedraagt over een periode van zeven jaar. Maar de EU besteedt bijna niets aan het bevorderen en beschermen van rechten en de democratie binnen haar lidstaten. Europeanen moeten in plaats daarvan vertrouwen op de regeringen van Noorwegen, IJsland en Liechtenstein en filantropische stichtingen om binnen de EU rechten en democratie te ondersteunen. De EU zou hier ook bij moeten horen door te investeren in de waarden die de EU en Europeanen delen.
Democratie en rechtengroepen in heel Europa hebben te kampen met financieringstekorten, lastercampagnes en zware bureaucratische lasten. Deze problemen zijn het ernstigst in Hongarije en Polen, waar regeringen de publieke financiering voor activisten hebben afgesneden. De Hongaarse regering heeft ook maatregelen getroffen die in feite de financiering van deze groepen door internationale donoren voorkomen of beperken. In Ierland hebben de autoriteiten een soortgelijk probleem voor actievoerders gecreëerd. In Hongarije en Polen, maar ook in Bulgarije, Italië en Roemenië hebben politici en overheidsvriendelijke media lastercampagnes gevoerd tegen mensenrechtenverdedigers. Als het publiek het vertrouwen in campagnevoerders verliest, stoppen mensen met het maken van donaties of letten ze op wat ze zeggen. Deze maatregelen zijn bedoeld om de kritiek op de regering het zwijgen op te leggen, terwijl dit juist een essentieel onderdeel is van een evenwichtig democratisch debat.
Als het Europees Waardeninstrument tot stand komt, zou het een essentiële rol kunnen spelen bij het omkeren van het langzaam groeiende autoritarisme in de hele EU. Uit het verkiezingsresultaat van Hongarije afgelopen weekend is duidelijk gebleken dat autoritaire regeringen een democratisch systeem voldoende kunnen manipuleren om zichzelf aan de macht te houden. Het is moeilijk voor te stellen hoe Fidesz de verkiezingen kon hebben verloren gezien de omstandigheden. Er is weinig ruimte voor een evenwichtig debat of kritiek op de regering. De publieke omroep is een propagandamachine van de overheid geworden en media in particuliere handen zijn grotendeels overheidsvriendelijk. Kritiek leveren heeft een prijs: de regering heeft in 2016 gezorgd voor de sluiting van een linkse krant nadat het een verhaal had geschreven over corruptie door de overheid. En de overheid intimideert sinds 2013 al activisten die werken voor mensenrechten, de democratie en de rechtsstaat. Om nog maar te zwijgen over het feit dat zowel deze verkiezingen als de verkiezingen in 2014 door internationale waarnemers als oneerlijk werden beschouwd. Dit was vanwege de manier waarop electorale grenzen waren hertekend om de regeringspartij te bevoordelen en omdat Fidesz de middelen van de staat (in plaats van alleen maar die van de partij) leek te gebruiken voor zijn verkiezingscampagne. Voeg hier een gebrek aan een tegenwichtende politieke oppositie aan toe, of de miljoenen die Fidesz heeft geïnvesteerd in angstwekkende haatzaaiende campagnes om mythische draken te creëren waarvan verondersteld wordt dat alleen premier Orban ze kan verslaan. Hoe kon Fidesz niet hebben gewonnen?
Lees Liberties' voorstel voor een Europees Waardeninstrument
Een nieuw fonds ter ondersteuning van actievoerders voor rechten en democratische waarden in de hele EU, mits het groot genoeg is en de juiste soorten activiteiten financiert, kan ertoe bijdragen dat deze groepen over voldoende middelen beschikken om een goed democratisch debat levendig te houden. Van bijzonder belang, zoals erkend door de resolutie van de commissie, is dat rechtengroepen steun moeten krijgen om met het publiek te communiceren. Niet alleen om de bevolking te helpen bij het begrijpen en actief deelnemen aan actuele zaken, maar ook om aan mensen uit te leggen waarom het in hun belang is om onafhankelijke rechtbanken, vrije en onafhankelijke media, eerlijke verkiezingen en burgerlijke vrijheden te verdedigen. Organisaties die voor onze rechten vechten, zijn essentieel voor het voortbestaan van goed functionerende democratieën, omdat zij regeringen verantwoordelijk houden en het publiek laten deelnemen aan wetgeving en beleidsvorming. Daarom besteedt de EU zoveel geld aan het ondersteunen van deze organisaties in andere landen.
De strijd om het Europees Waardeninstrument is nog niet ten einde. De resolutie die door de commissie is aangenomen, zal nu aan alle leden van het Europees Parlement worden voorgelegd voor een stemming in een plenaire zitting van het Europees Parlement. Als dit doorgaat, zal het druk uitoefenen op de Europese Commissie om een voorstel voor het Europees Waardeninstrument op te nemen in het nieuwe zevenjarige begroting, die in mei zal worden aangekondigd. De laatste hindernis zal dan zijn om de nationale overheden in de Europese Raad te overtuigen.