Als je alle afleveringen in #MeAndMyRights hiervoor hebt gelezen, dan zou je moeten weten dat de EU niet veel manieren kent om de mensenrechten binnen haar lidstaten te beschermen. Laten we de boel nog even op een rijtje zetten:
- De EU moet zelf - als ze nieuwe wetten of beleid makt - het EU Handvest voor Grondrechten gehoorzamen. Als lidstaten een deel van de EU-wetgeving implementeren (bijvoorbeeld de rechten die je als vliegtuigpassagiers hebt als je vlucht is vertraagd of geannuleerd), moeten ze garanderen dat ze het Handvest ook gehoorzamen (bijvoorbeeld door het niet toestaan dat luchtvaartmaatschappijen ouderen zou discrimineren als ze compensatie uitbetalen).
- Sommige EU-wetgeving beschermt bepaalde mensenrechten, zoals gegevensbescherming, het recht op gelijke behandeling, de rechten van slachtoffers en van verdachten. Lidstaten moeten deze wetten in werking stellen net als ieder ander deel van Uniewetgeving.
- Soms worden fondsen van de Europese Unie gebruikt om mensenrechten te verbeteren (Okay, misschien heb ik dit niet eerder genoemd, maar de EU is gecompliceerd en het is lastig om alles te bespreken), bijvoorbeeld om scholen, universiteiten, ziekenhuizen te bouwen en om mensen om te scholen voor een nieuwe baan nadat ze ontslagen zijn.
'Systematische dreiging'
Buiten deze situaties heeft de EU echter nooit veel macht gehad om in te grijpen bij het beschermen van de mensenrechten, behalve met Artikel 7 van het Verdrag van de Europese Unie. En we weten van de vorige keer dat Artikel 7 niet echt handzaam is om landen ervan te weerhouden mensenrechten te schenden of om de situatie te normaliseren.
In 2013 vroegen regeringen binnen de EU die de Raad van Europa vormen, aan de Europese Commissie om suggesties te doen hoe de Unie meer kan doen om de mensenrechten, democratie en de rechtsstaat waarborgen.
De Europese Commissie publiceerde in 2014 een rechtsstaatmechanisme. In gewoon Nederlands: de Commissie legde een procedure uit die ze zou volgen als ze ooit zou denken dat er een 'systematische dreiging' zou zijn tegen de rechtsstaat in een lidstaat van de EU.
De rechtsstaat refereert aan een aantal principes die ontworpen zijn om een regering ervan te weerhouden haar bevoegdheden te misbruiken. Zo eist de rechtsstaat van regeringen dat ze binnen de grenzen van de wet handelen, in het bijzonder de nationale grondwet, maar ook de maatstaven van de internationale mensenrechten.
Met 'systematische dreiging' bedoelt de Commissie dat de rechtbanken in een land niet in staat zijn om te garanderen dat de overheid binnen de wet handelt - bijvoorbeeld als een regering weigert te luisteren naar het oordeel van een rechtbank.
Als de Commissie haar rechtsstaatmechanisme activeert, gaat ze de desbetreffende lidstaat onderzoeken, de regering vragen om een uitleg over haar handelen en dan aanbevelingen aan de regering doen om die ook op te volgen. Als de regering haar medewerking weigert, heeft de Commissie geen enkele bevoegdheid om het te bestraffen. Maar de Commissie heeft nog steeds de mogelijkheid om te proberen Artikel 7 te activeren.
We weten nog steeds niet hoe effectief het rechtsstaatmechanisme in de praktijk is. Het is één keer in werking gesteld in januari 2016 in verband met Polen. Maar we weten dat de Commissie niet iedere keer als zich een ernstig probleem in een land voordoet, het mechanisme in werking stelt. Zo is er bij Hongarije en Spanje geen sprake van geweest.
Laat maar zien en laat maar horen
Nadat de Commissie haar rechtsstaatmechanisme aankondigde, besloten sommige lidstaten in de Raad dat ze iets meer wilden. En dus besloot de Raad dat ze elk jaar een vergadering wilden organiseren waar regeringen over de rechtsstaat kunnen praten.
Dit proces heet de rechtsstaatdialoog. De eerste hiervan vond in november 2015 plaats. De volgende vindt plaats in mei dit jaar.
De eerste rechtsstaatdialoog was vrij mild over regeringen. Hij duurde maar 2,5 uur en aan de regeringen werd gevraagd om over één pluspunt en één minpunt te praten in hun eigen land waar het om mensenrechten ging. Landen leverden geen kritiek op elkaar, boden elkaar geen hulp of advies aan en deden elkaar geen aanbevelingen.
Na de vergadering namen de ministers deel aan een groepsknuffel, haalden hun knuffelberen tevoorschijn en hielden een middagslaapje. Nee...grapje. Als de volgende rechtsstaatdialoog hetzelfde patroon volgt, is het moeilijk om te zien hoe die de mensenrechten in Europa wil verbeteren. Wij hebben een aantal aanbevelingen gedaan aan de Raad om dit te kunnen verbeteren en die kun je hier lezen.
Sancties kunnen opleggen
Veel Europarlementariërs zijn niet tevreden met het rechtsstaatmechanisme van de Commissie of met de rechtsstaatdialoog van de Raad. Deze Europarlementariërs zouden graag zien dat de Unie met een procedure komt die elke lidstaat regelmatig onder de loep neemt zodat de EU kan helpen in het herkennen en corrigeren van schendingen van rechten.
Zij zouden graag zien dat de EU de bevoegdheid had om regeringen aan te kunnen pakken die weigeren om de aanbevelingen van de Unie op te volgen. Dit jaar gaat het Europarlement de Europese Commissie vragen om met een wetsvoorstel te komen dat dit systeem mogelijk zou maken.
Deze vorm van een systeem van toezicht is een goed idee, maar de Commissie heeft al een aantal keer gezegd dat het niet geïnteresseerd is in het opzetten van iets nieuws. Dus moet het Europees Parlement zelf met iets komen. Wij hebben voor de Europarlementariërs hier wat ideeën op een rijtje gezet.