EU Watch

EU Commissie opent tweede front in Polen-EU strijd om de rechtsstaat

Waarom heeft de Europese Commissie besloten om Polen voor de rechter te slepen wegens de gedwongen uittreding van Poolse rechters? Hieronder leggen we je uit wat de EU doet om de democratische waarden in haar lidstaten te beschermen.

by György Folk

Het was al voorspeld, maar afgelopen maandag kondigde de Europese Commissie aan dat Polen wordt gedaagd voor het Europese Hof van Justitie vanwege een wet die de vervroegde uittreding van 27 van de 72 rechters van het Hooggerechtshof, waaronder de hoofdrechter, oplegt. Dit is de meest recente maatregel in een lange reeks van stappen die zijn gemaakt om de rechtbanken onder overheidscontrole te brengen sinds de partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) aan het eind van 2015 aan de macht kwam.

Geen tijd om te wachten

Degenen die de situatie volgen, zijn zich er mogelijk van bewust dat Polen in het kader van de artikel 7-procedure door andere regeringen in de Raad van de EU wordt gecontroleerd. Hier kun je meer lezen over wat artikel 7 inhoudt. Om de procedure van artikel 7 voort te zetten, moeten ten minste 22 regeringen vóór een besluit stemmen dat erkent dat de situatie in Polen een ernstige bedreiging van de rechtsstaat dreigt te vormen. De Commissie is er niet zeker van dat zij de aantallen heeft om dit te halen, aangezien sommige regeringen bang zijn dat zij de volgende zullen zijn als zij doorgaan met artikel 7-maatregelen voor Polen. Maar de gedwongen uittreding van hogere rechters zou onherstelbare schade toebrengen aan het rechtsstelsel van het land. Daarom is wachten op EU-regeringen om hun zaken op een rijtje te krijgen, niet echt een optie.

In plaats van het over te laten aan EU-regeringen om hun collectieve geweten te vinden, heeft de Commissie deze laatste wet voor het Hof van Justitie voorgelegd, zodat de rechters van de EU kunnen beslissen over de wetmatigheid ervan. Omdat het vele jaren kan duren voordat een zaak is beslecht, heeft de Commissie de volgende stap gezet en het Hof van Justitie gevraagd om een voorlopige maatregel (een soort interim-maatregel), waarbij de Poolse regering wordt verplicht de wet op te schorten totdat het Luxemburgse Hof heeft geoordeeld.

De wet in kwestie is op 3 april van dit jaar van kracht geworden en biedt de betrokken rechters de mogelijkheid hun positie met nog eens drie jaar te verlengen. Maar de bevoegdheid om dit verzoek te verlenen berust bij de president van Polen. De president kan de Nationale Raad voor de rechtspraak raadplegen over het besluit. Hun standpunten zijn echter niet juridisch bindend en de rechterlijke macht zelf voldoet niet aan de Europese normen inzake rechterlijke onafhankelijkheid - daarom is deze raad ook eerder deze maand geschorst door het Europees netwerk van raden voor de rechtspraak. In de praktijk heeft de president volledige vrijheid van handelen over welke van de rechters met pensioen moeten gaan, en welke kunnen blijven werken.

[codebox]

Uitspraak zou druk kunnen opvoeren

Hoe heeft artikel 7 met deze zaak te maken?

Aan het einde van afgelopen jaar heeft de Commissie artikel 7 geactiveerd, omdat de Poolse regering weigerde om uitvoering te geven aan de aanbevelingen die tijdens twee jaar onderhandelen waren geformuleerd in een minder formele procedure, het 'kader ten behoeve van de rechtsstaat' of 'Rule of Law framework'. Op 18 september hielden EU-ministers hun tweede hoorzitting over Polen volgens de procedure van artikel 7, maar Warschau toonde weinig bereidheid om de door de Commissie geformuleerde bezwaren weg te nemen. Deze procedure wordt naast de rechtszaak voortgezet in een poging om de lange lijst van schadelijke maatregelen die door de overheid zijn genomen ongedaan te maken.

Het voordeel van het aanhangig maken van de zaak bij de EU-rechtbank, in plaats van te wachten tot de regeringen dit probleem politiek oplossen, is dat het voor de Poolse regering moeilijker zal zijn om een negatief vonnis van het hof te verkopen als een politieke samenzwering. Als de EU-rechter vindt dat Polen de EU-regels schendt en Polen weigert gehoor te geven aan het vonnis - waarop het heeft gezinspeeld - dan zet het verdere druk op regeringen die terughoudend zijn om te stemmen over artikel 7. Het hele EU-rechtssysteem dat over handel, reizen en andere vormen van samenwerking tussen regeringen gaat, hangt af van alle landen die zich houden aan uitspraken van de EU-rechter. Een regering die artikel 7 niet wil steunen in die situatie, zou de rechtsorde ondermijnen die de EU in staat stelt te functioneren.