Als één van de laatste EU-landen heeft Polen het VN-Verdrag betreffende de status van staatlozen uit 1954 en het VN-Verdrag tot beperking der staatloosheid uit 1961 nog niet geratificeerd. Zonder deze regelingen kunnen staatloze mensen in Polen niet rekenen op snelle oplossingen voor problemen waarmee zij te maken hebben.
'Onzichtbaar probleem'
“Het precieze aantal staatlozen in Polen is onbekend, maar verschillende statistieken geven aan dat er tussen de 700 en de 10.000 staatloze mensen in ons land zijn, waarvan een deel kinderen,” aldus Dorota Pudzianowska, co-auteur van het rapport betreffende staatloze kinderen van de Helsinki Foundation for Human Rights.
De onnauwkeurigheid van de gegevens is het gevolg van het ontbreken van een procedure die gebruikt kan worden om te bepalen of iemand wel of niet staatloos is. “Vanuit dat oogpunt is staatloosheid een onzichtbaar probleem,” voegt Pudzianowska toe.
Staatlozen personen worden geconfronteerd met vele problemen, waaronder te onmogelijkheid om reisdocumenten te verkrijgen om Polen te verlaten, zegt Dorota Pudzianowska. Daar bovenop ervaren veel staatlozen (inclusief kinderen) problemen bij het verkrijgen van een verblijfsvergunning in Polen als gevolg van het ontbreken van de juiste documenten. De ongedocumenteerden status leidt tot verdere problemen met toegang tot medische en sociale zorg.
“In Polen zijn er herhaalde gevallen van Romakinderen van Roemeense en Bulgaarse komaf die begin jaren ’90 zijn achtergelaten en geen nationaliteit hebben verkregen,” zegt Marta Szczepanik, co-auteur van het rapport. “In ons rapport beschrijven wij de zaken van twee kinderen, Agni een Marysia, die met dit probleem te maken hebben,” voegt Marta Szczpanik toe.
Juridische leemten
Er zijn juridische leemten die resulteren in het ontbreken van uitgebreide bescherming van kinderen bij hun geboorte tegen staatloosheid. In het licht van de Poolse wetgeving verkrijgt een kind de Poolse nationaliteit in bepaalde gevallen puur omdat het op Pools grondgebied is geboren. Dit gebeurt wanneer de ouders onbekend zijn, of geen burgerschap hebben, of hun nationaliteit niet is vastgesteld.
Daarbij verkrijgt het kind van onbekende ouders de Poolse nationaliteit als het op Poolse grond is gevonden. “Maar als het kind van burgers van andere landen geen nationaliteit verkrijgen via hen vanwege de botsing tussen de nationaliteitswetgevingen, zoals bijvoorbeeld het geval is bij onderdanen van Cuba, Sri Lanka of Syrië, dan verkrijgt het kind bij de geboorte niet automatisch de Poolse nationaliteit. Deze leemte moet worden gedicht,” zegt Dorota Pudzianowska.
Documenten en definities
Bovendien omvat de Poolse wet geen definitie van een ‘staatloze’. In de praktijk zijn er ook problemen met de interpretatie van termen zoals ouders ‘onbekend’ die bijvoorbeeld opduikt als een moeder buitenlandse is en wel beschouwd wordt als ‘bekend’ hoewel zij haar kind in het ziekenhuis heeft achtergelaten met alleen een spoor van persoonlijke gegevens dat onmogelijk te controleren is.
Er is ook een probleem met de toepassing van de bepalingen die betrekking hebben op geboorteregistratie, die niet nauwkeurig definiëren welke documenten ouders moeten overhandigen bij het opgeven van de geboorte van een kind. “In de praktijk gebeurde het dan het gebrek aan documenten, zoals de geboorteakte van de ouders, reden was om de registratie van de geboorte van een kind te weigeren,” voegt Marta Szczpanik toe.
Het rapport van de HFHR is ter voorbereiding geschreven op de campagne Geen enkel Europees kind zou staatloos mogen zijn, die in november 2014 door het Europese Netwerk van Staatloosheid (ENS) werd gelanceerd. Het rapport baseert zich op gegevens die onder andere van 16 provinciale kantoren, het Ministerie van Binnenlandse Zaken en het Presidentieel Bureau zijn ontvangen.
Het rapport is hier beschikbaar.