Roemenië nam deze maand voor de eerste keer het roterend voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie op en kreeg daarbij een krachtige stem om bepaalde beleidsdoelen vast te stellen waaraan de Unie in ieder geval voor de komende zes maanden moet werken. Maar de positie brengt ook een verhoogd toezicht op de regering van Boekarest met zich mee in een tijd waarin EU-functionarissen en mensenrechten- en democratiebelijders alarm slaan over bedreigingen van de grondrechten en de rechtsstaat.
Amnestie voor boeven
En ze hebben net een nieuwe reden gekregen om zich zorgen te maken: eerder deze maand kondigde minister Tudorel Toader aan dat de regering bezig was met het opstellen van een nooddecreet dat corruptie-veroordelingen van politici en andere elites vernietigt en bestaande onderzoeken inperkt of beëindigt. De regering beweert dat het decreet wordt aangenomen om ruimte vrij te maken in de overvolle gevangenissen van het land, maar het is moeilijk om je voor te stellen hoe de veroordelingen van mensen die vaak gevangenisstraf vermijden, dit doel bereiken.
Het zal strafrechtelijke veroordelingen tegen vele elites vernietigen, waardoor ze niet alleen een schoon strafblad krijgen, maar ook weer de wettelijke mogelijkheid krijgen om opnieuw een openbare functie te bekleden (veroordeelde criminelen zijn wettelijk uitgesloten van het houden van banen bij de overheid). Dit is super nieuws voor Liviu Dragnea, het hoofd van de regerende partij in Roemenië. Hij zou waarschijnlijk ook premier zijn, ware het niet dat hij is veroordeeld wegens corruptie. In zijn geval ging het om het knoeien met stemmingen, wat precies het soort strafblad is dat je zoekt in iemand die een democratie wil leiden. Het gerucht gaat dat hij voor in de rij voor amnestieën zal staan als het decreet wet wordt. Pas dus maar op, Roemeense democratie.
Het geval van Dragnea ondermijnt het excuus van de regering voor het amnestiedecreet: hij diende precies nul dagen in de gevangenis voor misdaden die hem een gevangenisstraf van een jaar hadden kunnen opleveren. Het is waar dat andere corrupte politici veroordelingen van een paar jaar hebben gekregen, maar zij zijn vaak vroegtijdig vrijgelaten. Een politicus veroordeeld voor omkoping heeft zelfs nog geprobeerd om burgemeester van Boekarest te worden, ondanks het feit dat hij zogenaamd vier jaar gevangenisstraf uitzat. In een land met tienduizenden gedetineerden is het lachwekkend om te suggereren dat amnestie voor corrupte politici, zelfs als er honderden zijn, een legitieme manier is om gevangeniscellen vrij te maken.
Een vervelende, maar verbeterde situatie
Het decreet is vooral nu deprimerend. Ondanks de omvang van de corruptie in Roemenië heeft het land de afgelopen jaren echt vooruitgang geboekt bij de bestrijding ervan. Honderden functionarissen - parlementsleden, ministers van de regering, burgemeesters, rechters en openbare aanklagers - zijn voor de rechter gebracht. De Europese Commissie heeft zelfs het bureau voor corruptiebestrijding van Roemenië genoemd als een van de vijf besten in de EU.
Dat agentschap is het National Anticorruption Directorate (DNA), dat werd gevormd in 2002. Het is verantwoordelijk voor het onderzoeken en vervolgen van corruptie-gerelateerde misdaden en het heeft het druk gehad. Laura Codruta Kovesi nam de leiding over het bureau in 2013 en verhoogde snel het personeel en de intensiteit van haar onderzoeken. Alleen al in 2014 heeft het agentschap tientallen burgemeesters, vijf parlementsleden, twee ex-ministers en een voormalige premier met succes vervolgd. Honderden rechters en openbare aanklagers werden ook vervolgd. Kovesi had een veroordelingspercentage van 90 procent tegen enkele van de meest krachtige en hooggeplaatste beklaagden in het land. De Roemenen hebben dit ook opgemerkt: volgens een opiniepeiling in 2015 zei 60 procent van de Roemenen dat ze het DNA vertrouwden, terwijl slechts 11 procent zei dat ze het Parlement vertrouwden. Het volgende jaar behaalde het kantoor van Kovesi veroordelingen tegen vier burgemeesters, drie ministers van de regering, een regionale rechter, een Europarlementariër en zes parlementsleden - waaronder Dragnea.
Het staat vast dat Kovesi eerder vijanden dan vrienden maakten in de regering. In februari van vorig jaar begon minister Toader van Justitie - ja, díe minister Toader van Justitie - met een procedure om Kovesi te verwijderen en in juli was ze verdwenen. Haar vervanging bleef een half jaar voordat ze ook ontslag nam vanwege de vijandige werkomgeving die was gecreëerd door politici en overheidvriendelijke media. Dit heeft waarschijnlijk bijgedragen tot de plaats van Roemenië op de Corruption Perceptions Index 2018 van Transparency International: 25e van de 28 EU-landen. Mocht het amnestiedecreet er komen, dan zou Roemenië goed op weg zijn om nog slechter te scoren in de index van volgend jaar, hoewel het waarschijnlijk concurrentie zou hebben van Bulgarije, Griekenland en Hongarije.
Dit is niet alleen een Roemeense kwestie
In veel opzichten dient het nieuwe corruptiebeleid van Roemenië een eigen doel. Het werd aangekondigd net toen het land in de schijnwerpers van het EU-voorzitterschap werd geplaatst, en naar aanleiding van waarschuwingen van de EU over de onafhankelijkheid van de Roemeense rechterlijke macht en de vrijheid van NGO's. Maar het is minder verrassend, gezien het feit dat andere brutale EU-landen, namelijk Hongarije en Polen, de EU-wetgeving en -waarden volledig hebben genegeerd, en met weinig gevolgen (althans tot nu toe). En net als wat er in Hongarije en Polen gebeurt, is de corruptie in Roemenië een EU-breed probleem. Roemenië is goed voor een deel van de geschatte 904 miljard euro die elk jaar verloren gaat door corruptie in de EU. Sterker nog, verschillende Roemeense gevallen van corruptie hebben fraude en misbruik van EU-geld met zich meegebracht, waaronder één zaak tegen Dragnea (maar niet de zaak waarvoor hij is veroordeeld - ja, hij is een nogal druk persoon).
Met Roemenië aan het hoofd van de EU-tafel, is het een goed moment voor andere lidstaten om hun tafelmanieren opzij te schuiven en de druk op de regering op te voeren om de rechtsstaat volledig te herstellen en de strijd tegen corruptie serieus te nemen. Op dit moment lijkt het Roemeense EU-voorzitterschap echter te beginnen met een nieuwe tegenslag voor Roemeense burgers, die herhaaldelijk verraden zijn door hun regering.