De Commissie van Venetië heeft een advies uitgebracht over de omstreden nieuwe Wet inzake het Grondwettelijk Tribunaal die in december 2015 werd aangenomen. Het conceptdocument is naar pers gelekt en werd in een dagblad gepubliceerd wat tot kritiek van een aantal parlementsleden leidde.
Versnelde wet
Midden december vorig haar werd de wet de Sejm, het Poolse Lagerhuis, doorgeloodst. Het wetgevingsproces werd op ongewone manier versneld. Dit leidde tot veel fouten - deskundigen werden niet geraadpleegd en ook werd er met de bezwaren die vanuit de Wetgevende Raad van de Sejm klonken geen rekening gehouden.
Een aantal wetswijzigingen werden pas bij de eerste en de laatste hoorzittingen voorgesteld en dit veroorzaakte aanmerkelijke aanpassingen aan het originele wetsvoorstel. De Sejm nam de wet aan op 22 december en de Senaat, het Hogerhuis, volgde in een stemming na een nachtelijke zitting van 23 op 24 december. Op 28 december ondertekende de president de wet.
De wet introduceerde veel regelingen die het reguliere werk van het Tribunaal onmogelijk maakte. Volgens de gewijzigde wet moet het Tribunaal over de meeste zaken in volledige, plenaire zitting oordelen met meer rechters (dertien in plaats van negen).
Bovendien moeten alle zaken op volgorde van binnenkomst worden behandeld en de rechtszaken moeten drie of zes maanden na de datum waarop de partijen zijn geïnformeerd, gepland worden.
Volgens het Helsinki Comité voor de Mensenrechten (HFHR), die de huidige grondwettelijke crisis in Polen al vanaf het allereerste begin in de gaten houdt, dragen alle veranderingen die hierboven genoemd zijn bij aan de verlamming van het Grondwettelijk Tribunaal.
Advies Commissie van Venetië
Op 23 december 2015 diende de Minister van Buitenlandse Zaken, Witold Waszczykowski een verzoek in bij de Commissie van Venetië om advies te geven over de wetswijzigingen op de Wet inzake het Grondwettelijk Tribunaal die op dat moment nog in het parlement behandeld werden.
Halverwege februari reisden afgevaardigden van de Commissie af naar Polen. Tijdens een tweedaags bezoek ontmoetten ze de president, de ombudsman en vertegenwoordigers van de Sejm, de de Nationale Nationale Raad voor de Magistratuur, het Grondwettelijk Tribunaal en NGO's.
Tijdens de ontmoeting met de afgevaardigden van de Commissie benadrukte het HFHR specifieke reguleringen die door de nieuwe wet werden aangenomen die kunnen leiden tot een volledige verlamming van het werk van het Grondwettelijk Tribunaal.
Het HFHR uitte zijn zorg dat de nieuwe wetten de onafhankelijkheid van de rechters kunnen schenden of negatieve invloed kunnen hebben op het recht op een eerlijk proces.
Volgens het schema stuurde de Commissie van Venetië op 26 februari het ontwerpadvies aan de regering, zodat ze kon reageren. De dag erna werd het ontwerp in het Poolse dagblad Gazeta Wyborcza gepubliceerd.
'Vernietigend effect'
De Commissie van Venetië concludeerde in het ontwerp dat het werk van het Grondwettelijk Tribunaal onmogelijk is gemaakt en dit schendt de fundamentele kwaliteiten van de democratie. De Commissie wil dat de Sejm de wet terugtrekt die nieuwe rechters aanstelt als vervangers van de rechters die rechtsgeldig door het vorige parlement waren aangesteld.
Ook drong de Commissie er op aan bij alle staatsorganen, en in het bijzonder bij de regering, om in overeenstemming met de uitspraken van het Tribunaal te handelen.
De Commissie van Venetië besprak de reguleringen van de wet die het meest in opspraak kwamen tot in detail. De Commissie erkende dat bij het analyseren van de nieuwe regel om zaken te behandelen in volgorde van binnenkomst bij de rechtbank, andere rechtbanken binnen de Raad van Europa, zoals Luxemburg, ook op deze manier werken. Echter, de regelingen daar bieden ruimte aan uitzonderingen op de regel en belangrijke zaken kunnen onderzocht worden zonder de beurt af te wachten.
Het ontwerp omvat opmerkingen over het vernietigende effect op het Grondwettelijk Tribunaal van de wet en merkt op dat de wet drie fundamentele regels van de Raad van Europa schendt: democratie, mensenrechten en de rechtsstatelijkheid.
De Commissie van Venetië beval expliciet aan dat "de veranderingen in de reguleringen vanaf 22 december 2015 die de effectiviteit van het Grondwettelijk Tribunaal beïnvloeden, verwijderd moeten worden".
Controversie
De publicatie van het het ontwerp van het commissieadvies leverde een verhitte discussie op. Sommige leden van de regering uitten hun verrassing en woede omdat de tekst naar de media was gelekt.
Premier Beata Szydło zei tijdens een interview met de tv-zender TRWAM dat het document slechts een ontwerp van het definitieve advies was en dat de regering van plan is om het direct aan te pakken.
Niettemin zei Szydło dat "het advies in geen enkel opzicht bindend is in de zin dat de staat de aanbevelingen moet opvolgen of de wet moet aanpassen aan de hand van het advies, omdat we een onafhankelijk land zijn".
De Minister van Buitenlandse Zaken diende bij de Commissie van Venetië een verzoek in om de zitting van de Commissie tot juni uit te stellen als de definitieve tekst van het advies zou worden aangenomen, maar de Commissie van Venetië heeft dat verzoek afgewezen.
"Het spijt me te moeten zeggen dat het werk van de Commissie van Venetië al vóór haar eindoordeel gewetenloos voor politieke doeleinden is gebruikt," schreef de Minister van Buitenlandse Zaken aan Thorbjørn Jagland, de Algemeen Secretaris van de Raad van Europa.
Het eindadvies werd tijdens een zitting van de Commissie op 11 en 12 maart 2016 aangenomen.