Vijf jaar geleden, op 20 augustus 2009, werd duidelijk dat Litouwen als derde Europees land de Amerikaanse inlichtingendienst CIA heeft geassisteerd bij haar buitengewone uitleveringsprogramma en haar heeft voorzien van een geheime gevangenis voor het detineren en ondervragen van belangrijke terreurverdachten.
Direct na de aanslagen op 11 september ondernamen de VS militaire actie tegen de vermeende daders. George Bush gaf de CIA de bevoegdheid om terreurverdachten op te pakken en hen op te sluiten in geheime detentiecentra buiten de VS, waar zij konden worden onderworpen aan vergaande ondervragingstechnieken. Op die manier konden de Amerikaanse en internationale wetten ten aanzien van de bescherming en behandeling van gevangen worden omzeild.
Ngo’s eisen onderzoek
In 2009 hield het Nationale veiligheids- en defensiecomité van het Litouwse parlement een parlementaire enquête ten aanzien van het opzetten van een geheim CIA-detentiecentrum. Ook al werd in de enquête aangetoond dat de voorwaarden voor het detentiecentrum tot stand kwamen in Litouwen, werd er aan het begin van 2011 door de openbaar aanklager voortijdig een einde gemaakt aan het onderzoek.
In juli 2011 spande de Londense ngo Interrights namens Abu Zubaydah, een slachtoffer van het uitleveringsprogramma, een zaak aan tegen Litouwen bij het Europees Hof voor de rechten van de mens (EHRM). Interrights hoopte erop dat het EHRM zou erkennen dat Litouwen de rechten van Zubaydah had geschonden.
In september 2013 wendde de Human Rights Monitoring Institute zich samen met de eveneens Londense ngo Redress zich tot de openbaar aanklager met het verzoek om een gerechtelijk vooronderzoek te starten naar de illegale uitlevering door de CIA van terreurverdachte Mustafa al-Hawsawi.
De openbaar aanklager weigerde de zaak te heropenen, maar werd hier in hoger beroep alsnog toe gedwongen – de beslissing om dit niet te doen werd door de rechter namelijk weggezet als slecht verdedigbaar en onwettig.
Mensenrechtenverdrag geschonden
Op 24 juli 2014 oordeelde het EHRM in twee zaken gerelateerd aan het uitleveringsprogramma van de CIA: Al Nashiri tegen Polen en Abu Zubaydah tegen Polen. Polen was een van de andere landen die steun verleende aan de CIA. In beide zaken stelden de rechters vast dat artikelen 3, 5, 6, 8 en 13 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens waren geschonden. In de zaak van Al Nashiri werd ook een schending van artikel 2 vastgesteld omdat deze verdachte de doodstraf riskeerde na te zijn overgebracht van Polen naar de VS. Polen moest zowel Al Nashiri als Abu Zubaydah 100.000 euro schadevergoeding betalen. Abu Zubaydah kreeg daarbovenop 30.000 euro uitgekeerd voor de gemaakte gerechtskosten.
Abu Zubaydah en Mustafa al-Hawsawi worden nog altijd vastgehouden in Guantanamo Bay. Op grond van een zeer hoge veiligheidsrubricering zijn de mogelijkheden van deze verdachten om in Europa deel te nemen aan gerechtelijke procedures zeer beperkt. Alle informatie die de gedetineerden loslaten wordt onmiddellijk gerubriceerd en is alleen toegankelijk voor mensen met een strikte veiligheidsmachtiging.
Mustafa al–Hawsawiv verkeert sinds 1 maart 2003 in gevangenschap. Hij riskeert de doodstraf vanwege oorlogsmisdaden. Abu Zubaydah zit sinds maart 2002 vast. Hij wordt ervan verdacht betrokken te zijn geweest bij de voorbereiding van de aanslagen op 11 september. Tegen hem is nog geen aanklacht geformuleerd. Hoeveel langer hij nog in Guantanamo zal blijven gedetineerd is onduidelijk.
Een totaaloverzicht van de gebeurtenissen is beschikbaar als pdf.