Toen de wet-Dupont in januari 20o5 werd aangenomen, was er hoop op een betere behandeling van gevangenen in België. Nu, precies tien jaar later, is de wet ondanks toenemende druk van de burgermaatschappij en juridische uitspraken waarin de behandeling van gevangenen wordt veroordeeld, grotendeels een dode letter gebleken.
Het uitgangspunt van de wet, die is vernoemd naar de professor die voorzitter was van het comité dat onderzoek deed en behoeve van het wetsvoorstel, is dat gevangenen hun burgerschap en rechtspositie behouden. De gedachte is daarnaast dat de straf van gevangenen alleen mag bestaan uit het ontnemen van hun vrijheid en dat hier geen repressieve maatregelen bovenop mogen komen. Bovendien moet ervoor worden gezorgd dat gevangenen niet lijden onder negatieve gevolgen van het gevangenschap.
In de wet wordt niet alleen een aantal grondrechten van gevangenen erkend, maar ook de middelen om deze rechten te doen gelden. De wet stelt de levensomstandigheden in gevangenissen vast, waaronder werkzaamheden en privileges op het gebied van bezoek en zorg, bepaalt de beveiligingsmaatregelen, past het tuchtstelsel voor gevangenen aan en geeft hen het recht om klachten in te dienen.
Bijna de helft van de tien jaar geleden aangenomen bepalingen zijn nooit in de praktijk uitgevoerd. Het wachten heeft lang genoeg geduurd want een aantal van deze bepalingen is van essentieel belang, met name het recht om een klacht in te dienen en het recht op een individueel detentieplan.
In oktober veroordeelde de rechtbank van eerste aanleg in Brussel de Belgische regering voor de verwondingen die een gevangene had opgelopen en de gebrekkige toepassing van de wet. De regering heeft geen officieel antwoord op deze uitspraak gegeven.
Het tienjarig bestaan van de wet-Dupont geeft geen aanleiding tot vieren en getuigt daarentegen van de nalatigheid van Belgische politici, die beweerden de juridische leemte die bestaat op het gebied van gevangenisomstandigheden te willen aanpakken, maar de moed niet hadden om de hervorming daadwerkelijk door te voeren. Met het aannemen van de wet na zorgvuldige afweging en brede parlementaire consensus, erkende de wetgever dat hervorming geboden was. Een decennium later laat de hervorming echter nog altijd op zich wachten.
Zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in herinnering brengt: ‘‘rechten beperken zich niet tot buiten de gevangenispoorten’’. Toch lijkt dit in België nog altijd grotendeels wel het geval.
De volgende organisaties hebben dit artikel ondertekend: de Association Syndicale des Magistrats, de Ligue des Droits de l’Homme, het International Observatory of Prisons en Avocats.be