"Annemaria Koekoek!" Iedereen herinnert zich het kinderspel uit zijn jeugd. Een kind, de leider, staat met zijn rug naar de anderen toe, die aan de andere kant van het schoolplein op een rij staan. De leider roept ''Annemaria!" Op dit moment mogen de kinderen zich naar de leider toe bewegen. De leider mag op elk moment "Koekoek!" roepen en zich omdraaien. Als een van de kinderen hierna nog beweegt en wordt gezien, is hij of zij af.
In België heet dit spel "Un, deux, trois, piano!" Zelfde spel, zelfde regels. Als de leider "Een, twee, drie," roept mogen de andere kinderen bewegen. Als de leider "Piano!" roept, moeten ze stil staan.
De Kamer van Volksvertegenwoordigers besprak op 23 november een wetsvoorstel dat de wil om te integreren een nieuw vereiste maakt voor verblijf in het land. Het voorstel is vergelijkbaar met het kinderspel. Waarom noemen we het niet "1, 2, 3, Integreer!"?
Geen andere keus dan meedoen
Wat valt onder deze wet? Nieuwkomers moeten een zogenaamde integratieverklaring ondertekenen, waarmee ze verklaren dat ze de waarden en fundamentele regels van de Belgische samenleving begrijpen en zich daaraan zullen houden.
Tot op zekere hoogte stelt deze verklaring de regels van het spel vast, waarbij de Belgische staat de leider speelt en de nieuwkomers degenen zijn die moeite doen om vooruit te komen.
Maar een migrant heeft geen andere keus dan meedoen aan dit spel: hij of zij moet de verklaring ondertekenen als hij of zij een verblijfsvergunning wilt krijgen. In maart van dit jaar postte de Staatssecretaris voor Migratie en Asiel op Twitter over dit verklaringsproject.
Naast het debat over de legitimiteit van zo'n verklaring, is de inhoud behoorlijk zorgwekkend. Migranten worden gestigmatiseerd, zeker als het gaat over terrorisme of geslachtsgelijkheid.
Het is alsof er de veronderstelling was dat migranten vals zouden spelen voordat ze met het "spel" meededen. De voorbereiding van de wet stelt dat de verklaring "allereerst een welkomstbericht voor elke buitenlander is." Dit kan verwarring oproepen.
Het is hierbij belangrijk om op te merken dat de Afdeling Wetgeving van de Raad van State (wat gezien kan worden als de scheidsrechter) stelde dat de federale overheid niet als enige de inhoud van de verklaring kon samenstellen, aangezien de deelgebieden verantwoordelijk zij voor de ontvangst en integratie van migranten.
In andere woorden, de staat en de deelgebieden zouden samen moeten werken aan de voorbereiding van de verklaring. Gelet op hoe verschillend de politieke tendens tussen het noorden en het zuiden van het land kan zijn, zal dit niet makkelijk worden.
Integreren of eruit!
Maar er is meer! De wet stelt dat integratie nu een nieuw vereiste is voor verblijf. Wat kan dat betekenen? Het betekent dat migranten niet alleen de verklaring moeten ondertekenen, maar ook "redelijke inspanningen voor integratie" moeten leveren om verblijfsrecht in België te hebben.
"1, 2, 3... 4, 5, Integreer!": gedurende de eerste vijf jaren van verblijf is er het risico dat Vreemdelingenzaken op elk moment kan bepalen dat de nieuwkomer niet genoeg moeite heeft gedaan om te integreren, en zijn of haar verblijfsvergunning in te trekken (of weigeren te vernieuwen). In dit spel gaat het niet om "niet bewegen". Het gaat om integreren.
De wet bevat verschillende criteria om integratie-inspanningen na te gaan. De beoordelingsruimte van Vreemdelingenzaken is echter erg breed en er is een risico dat gedrag dat niet door de overheid wordt gewaardeerd leidt tot het intrekken van de verblijfsvergunning.
We weten bijvoorbeeld hoe moeilijk het is voor nieuwkomers om een baan te vinden vanwege discriminatie op de arbeidsmarkt. Zal de overheid bepalen dat ze niet genoeg moeite hebben gedaan om een baan te krijgen? Het lijkt op het verhaal van de slang die zijn eigen staart opeet: niet alleen kunnen migranten geen baan vinden, ze krijgen er ook de schuld van niet te integreren.
Een gevaarlijk spel?
Er bestaat de angst dat dit nieuwe integratiecriterium een "catch-all"-eis voor verblijf is: een individu dat niet in het 'keurlijf past" kan gevraagd worden naar zijn of haar thuisland terug te keren. Als dit zo is, zou het moeilijk verenigbaar zijn met Europees recht. Als België nieuwe "integratiemaatregelen" mag nemen, moeten deze maatregelen eng geïnterpreteerd worden en gelimiteerd worden tot maatregelen die duidelijk en ondubbelzinnig zijn.
De Ligue des Droits de l'Homme vraagt zich af of ten behoeve van integratie nieuwe verblijfseisen zoals het hebben van een baan, het leren van de taal of participeren in de samenleving, indirect afgedwongen kunnen worden. Dit zijn essentiële vragen. Als het antwoord "ja" is, dan is de wet, die binnenkort wordt aangenomen, in strijd met Europees recht.
Ontvangst- en integratieprogramma's zijn al door het hele land opgezet, met uitzondering van de Duitssprekende regio. Deze programma's zijn overal verplicht, behalve in Brussel, al zal het niet lang duren voor het daar ook verplicht is.
Als migranten niet meedoen aan deze programma's, kunnen ze een boete krijgen. Is het echt nodig om integratie als eis voor verblijf te stellen? Is deze eis proportioneel aan het nagestreefde doel? Zal het echt bijdragen aan de integratie van nieuwkomers? Bestaat het risico dat sommige migranten en hun families uitgesloten worden in plaats van dat hun kalme integratie in de samenleving wordt bevorderd?
"1, 2, 3, Integreren!": de vergelijking van de wet en het kinderspel loopt op haar einde, aangezien het hier gaat om de levens van complete families. De wet heeft vooral gevolgen voor mensen die een verzoek tot gezinshereniging indienen. Door de internationale verbintenissen van België zijn Europese burgers en vluchtelingen (en hun families) vrijgesteld.
In vergelijking met het totale aantal nieuwkomers dat België binnenkomt, zal een klein percentage door de wet worden geraakt. Volgens het voorbereidende werk is de schatting dat het om 25.000 mensen gaat. Als we kijken naar de statistieken van Vreemdelingenzaken van 2015 lijken deze nummers opgeblazen.
Men kan zich afvragen of deze wet een publiciteitsstunt is met een hoge symbolische waarde. Het blijft echter belangrijk dat de goedkeuring van deze wet een reëel uitzettingsrisico voor nieuwkomers vormt.
Samenwerking, niet concurrentie
Naast juridische kwesties en het beoogde doel van de wet, is de echte vraag hier het bericht dat politici naar nieuwkomers willen sturen. Politieke leiders nemen aan dat nieuwkomers niet willen integreren, al laat onderzoek op dit gebied het tegenovergestelde zien Iedereen is het er over eens dat integratie onmisbaar is.
Als je integratie wilt, moeten beide delen echter samenwerken: het is onmogelijk om een kamer in te komen als de deuren op slot zitten. De Gemeenschappelijke Basisbeginselen voor beleid voor migrantenintegratie van de Europese Unie stellen hetzelfde:
"Integratie is een dynamisch proces, in twee richtingen, van wederzijdse erkenning door de lokale als de migrantenbevolkingen." Integratie door dreigementen en straffen is een illusie.
Geschreven door Sarah Ganty, Lid van de Vreemdelingencommissie van de Belgische Ligue des Droits de l'Homme, juridisch onderzoekster aan de Vrije Universiteit van Brussel (ULB). Het artikel werd 29 november 2016 in de krant Libre Belgique gepubliceerd.