Theorieën over moderne politieke verplichting, oftewel theorieën die proberen uit te leggen waarom we een algehele moderne verplichting hebben om de wet te volgen, vallen grof gezien in twee categorieën. Transactionele theoretici geloven dat er een moreel significante transactie zou moeten zijn tussen jou en de staat die de plicht tot gehoorzaamheid oplegt. Non-transactionele theoretici geloven dat dit niet nodig is - dat je jezelf in een situatie kunt bevinden waarin je gehoorzaamheid verschuldigd bent zonder dat je iets hebt gedaan hebt.
Er is ook een derde kamp. Zij zeggen dat er geen algemene morele verplichting is om de wetten te volgen. We zullen ook deze andersdenkenden, de zogenaamde filosofische anarchisten, bespreken in ons laatste artikel. Maar laten we beginnen met het introduceren van de theorieën die stellen dat we sterke morele redenen hebben om de wet te gehoorzamen omdat het de wet is. Anders gezegd zijn dit dus de theorieën die stellen dat we de wet behoren te respecteren omdat de wet ons vereist het juiste te doen.
Vrijwillige acceptatie
Transactionele theorieën houden in dat onze verplichting om de wet te gehoorzamen te maken heeft met iets wat we hebben gedaan. Consenttheorieën stellen dat de reden waarom we de wetten zouden moeten respecteren, is omdat we vrijwillig met ze in hebben gestemd op een bepaalde manier.
Het vereiste van vrijwilligheid komt uit het geloof dat mensen vrij en gelijk zijn geboren. Omdat we vrij worden geboren, kunnen bepaalde plichten ons niet worden opgelegd. Consenttheoretici denken dat de verplichting om de wet te gehoorzamen zo'n zware plicht is, dat deze alleen kan komen van vrijwillige acceptatie. Als kan worden aangetoond dat we inderdaad instemden met wetten, hebben zij hun zaak bewezen.
Als we accepteren dat instemming de basis vormt voor politieke verplichting, laat dit dan ruimte over voor klokkenluiders? Let op dat wanneer we ergens mee instemmen, dit niet compleet absoluut is. Je kan bijvoorbeeld ingestemd hebben met een afspraak met een vriend bij de bioscoop om 6 uur, maar als je onderweg getuige bent van een ongeluk en je eerste hulp moest verlenen om het slachtoffer te redden, is het niet opdagen gerechtvaardigd. Op dezelfde manier heb je ook ingestemd met wetten. Maar wanneer je levens kan redden door bijvoorbeeld het wanbeheer van een pensioenfonds aan te tonen, kan het niet volgen van deze wetten misschien wel gerechtvaardigd zijn.
Het grote probleem
Er is toch ook een groot probleem met de consenttheorie. Er zijn maar weinig burgers van moderne samenlevingen, genaturaliseerde burgers bijvoorbeeld, die hun explicite toestemming geven om de wetten van een land te volgen. Om dit probleem te vermijden hebben consenttheoretici geprobeerd te beargumenteren dat onze voorvaderen overeen zijn gekomen om een staat te stichten en haar wetten te volgen. Maar dit werkt ook niet echt, omdat als we vrij en gelijk worden geboren, hoe kunnen we dan gebonden zijn aan beloften die generaties geleden voor ons zijn gemaakt?
Sommige consenttheoretici hebben gesteld dat mensen wel toestemming geven om zich te binden aan een wet, maar dit niet expliciet hebben gedaan. Je kan instemmen om wetten te volgen door bepaalde handelingen (niet) te verrichten. De verlichtingsfilosoof John Locke geloofde dat het bezit van land, het leven in een huis, het genieten van bepaalde sociale zekerheden die de overheid garandeert, zulke handelingen zijn. Moderne consenttheoretici vinden dat het meedoen aan verkiezingen, het verkiesbaar kunnen stellen en het aanvragen van een paspoort een teken zijn van instemming.
Stilzwijgend instemmen
Het probleem met deze oplossing, de zogenaamde stilzwijgende consenttheorie, is dat als je geen idee hebt dat je door (het niet verrichten van) een bepaalde handeling akkoord gaat met het volgen van de wetten, je nauwelijks verplicht bent tot het volgen van een verplichting op basis van je instemming. Daarbij moet je, om je instemming vrij en vrijwillig te laten zijn, de optie hebben om je instemming te weerhouden zonder grote persoonlijke kosten. Woonplaats voldoet duidelijk niet aan beide criteria en alle andere mogelijke acties voldoen niet aan ten minste één criterium.
Als je nog steeds sympathiek tegenover het accepteren van consenttheorieën staat, raden wij je aan om dit boek eens te lezen. Natuurlijk zijn er ook andere theorieën die uitleggen waarom we de wet zouden moeten volgen. Kijk uit naar ons volgende artikel waarin we de eerlijkheidstheorieeën en dankbaarheidstheorieën van de politieke verplichting uitleggen.