Aryeh Neier, oprichter van Human Rights Watch en voormalig voorzitter van de Open Society Foundations heeft tijdens zijn bezoek aan Spanje op 9 en 10 februari 2015 een lezing gehouden over het recht om te demonstreren en werd bij die gelegenheid door verschillende media geïnterviewd.
De in 1937 in Berlijn geboren maar genaturaliseerde Amerikaan is van huis uit advocaat en heeft verschillende vooraanstaande mensenrechtenorganisaties opgericht en geleid, waaronder Human Rights Watch, de American Civil Liberties Union, de Open Society Foundations, het Committee to Protect Journalists, Article 19 en het Media Legal Defense Initiative.
Verantwoordingsplicht van de politie
Neier sprak met het gezag dat hij heeft verworven na vele jaren ervaring in het beschermen van mensenrechten en burgerlijke vrijheden in de Verenigde Staten en andere landen. In de lezing gaf hij duidelijk aan hoe belangrijk het recht om te protesteren is binnen de goede werking van een democratisch systeem: ‘‘Vreedzame protesten hebben een doorslaggevende rol gespeeld in het omvormen van veel landen.’’ Hij noemde deze protesten ‘‘instrumenten van een permanente dialoog tussen burgers en de politieke macht’’. Hij benadrukte dat protesten en demonstraties ‘‘voor normale mensen het enige instrument zijn om hun eisen aan de regering kenbaar te maken, terwijl grote bedrijven en lobbygroepen daar andere manieren voor hebben.’’
Volgens Neier mag de wet alleen beperkingen opleggen aan het recht om te protesteren als er geweld aan te pas komt. Als er sprake is van geweld verliezen demonstranten hun legitimiteit en is het onwaarschijnlijk dat er vanuit het grote publiek bijval komt voor hun eisen. Daar komt nog bij dat geweld ‘‘regeringen goed uitkomt omdat zij protestbewegingen dan strafbaar kunnen stellen en de door hun opgelegde beperkingen kunnen rechtvaardigen.’’
Neier sprak vervolgens over het belang van het monitoren van het optreden van de politie tijdens de protesten om mogelijke misstanden te voorkomen, of hier zo nodig melding van te maken: ‘‘Burgers moeten in staat zijn om met waarnemers de manier waarop de autoriteiten reageren te monitoren; als de politie over de schreef gaat moeten deze waarnemers in staat zijn dit vast te leggen en politieagenten moeten kunnen worden geïdentificeerd.’’ In dit opzicht vindt Neier het bijzonder ernstig dat de Spaanse regering met een wetswijziging boetes wil opleggen aan mensen die foto’s van de politie nemen en verspreiden.
Gerechtskosten
De Amerikaan legde uit dat een regering die de vrijheid van meningsuiting en vereniging probeert te beknotten – zoals de Spaanse – in feite een gebrek aan vertrouwen heeft in zichzelf en haar eigen beleid: ‘‘Een regering die zo te werk gaat vormt een risico voor iedere democratische samenleving. Zij is geneigd willekeurig op te treden, zonder na te denken over wat zij doet. Uiteindelijk creëert zij zo alleen maar meer problemen. Ongelijkheid neemt toe en dit is van invloed op het groeiende aantal protesten. Dit leidt vervolgens weer tot het nemen van maatregelen die de vrije meningsuiting aan banden leggen. [...] Een regering probeert demonstraties te blokkeren als burgers steeds minder tevreden worden over haar beleid. Al in een vroege fase probeert zij het recht om te demonstreren in te perken om te voorkomen dat antiregeringsgroepen verder groeien.’’
De bijna tachtigjarige Neier liet zich ook uit over andere maatregelen van de Spaanse regering en was met name ontstemd over de introductie van gerechtskosten: ‘‘Dat vind ik het allerergste. Hiermee zegt de regering in feite dat toegang tot het recht niet voor iedereen bedoeld is, maar alleen voor degenen die het zich kunnen veroorloven om ervoor te betalen zonder het geld terug te krijgen. In sommige andere landen moet je ook gerechtskosten betalen, maar van alle gevallen die ik ken, kreeg degene die de zaak won zijn geld terugbetaald. Zelfs als je verliest, als de rechter van mening is dat er in de zaak echt wat op het spel stond, krijg je je geld terug. De enige legitieme reden om gerechtskosten op te leggen is het ontmoedigen van mensen om triviale rechtszaken aan te spannen en de staat of belastingbetaler niet op te zadelen met onnodige kosten. Gerechtigheid als iets waar je voor moet betalen is in mijn ogen een grote vergissing. Het is alsof je moet betalen voor de lucht die je inademt.’’
* Inmiddels heeft het Spaanse Ministerie van Justitie aangekondigd dat de gerechtskosten worden afgeschaft.