De plaatsing in isoleercellen van in detentie verblijvende vreemdelingen is schadelijk, brengt ernstige gezondheidsrisico's met zich mee en is ondanks toezeggingen door de regering niet afgenomen. Dat blijkt uit het rapport 'Als iemand lijdt, moet hij dan naar een isoleercel?', dat Amnesty International, Dokters van de Wereld en de Stichting LOS op 3 maart hebben gepubliceerd en waarin deze verklaring van een voormalig ingesloten vreemdeling is opgenomen:
Toen ik een week in detentie zat kreeg ik heel slecht nieuws over mijn zoon, die in levensgevaar was. Ik was radeloos. Ik huilde en sloeg mezelf. Eén van de medewerkers, die mijn taal sprak, hoorde mij zeggen dat ik mezelf van het leven zou beroven. Na een tijdje kwamen er vier mensen die zeiden, “Wij hebben gehoord dat u zich van het leven wilt beroven. We gaan u naar een andere cel brengen.” Maar ze vertelden me niet dat het om een isoleercel ging. Er stond een toilet in de cel en een kaal matras met alleen een deken. Het was erg zwaar voor me. Ik heb één nacht in de isoleercel gezeten. Ze nemen je kleren af, je slaapt op een matras, en er staat een camera op je gericht. Ze zeiden dat het voor mijn veiligheid was. Ik antwoordde: “Ik heb het zo koud, is dit voor mijn veiligheid? Hier word ik alleen maar zieker.” Die hele nacht heb ik gehuild, terwijl ik werd bekeken. Was dit mijn straf? Als iemand lijdt, moet hij dan naar een isoleercel?
Vreemdelingen zonder verblijfsrecht kunnen in Nederland in detentie worden geplaatst. Elk jaar worden in Nederland duizenden vreemdelingen opgesloten omdat ze het land niet in mogen en dus aan de grens worden vastgezet, of omdat zij het land moeten verlaten. De vreemdelingen verliezen in zo’n geval niet alleen hun vrijheid, maar kunnen daarnaast blootgesteld worden aan andere, zeer ingrijpende maatregelen. Een daarvan is het gebruik van afzondering, of isolatie.
Isolatie is zowel vanuit het perspectief van mensenrechten als vanuit medisch oogpunt problematisch – zeker in vreemdelingendetentie. Mensenrechten stellen zware eisen aan het gebruik van isolatie. Het mag alleen bij hoge uitzondering, als het absoluut noodzakelijk is, proportioneel en niet-discriminerend. Bovendien moet hierover steeds goed verantwoording worden afgelegd. Uit medisch onderzoek blijkt dat isolatie – ook kortdurende – schadelijk kan zijn voor de (geestelijke) gezondheid. Daarom wordt de laatste jaren in de geestelijke gezondheidszorg in Nederland dan ook gestreefd naar het terugdringen en uiteindelijk uitbannen van het gebruik van eenzame opsluiting.
Ook met betrekking tot vreemdelingendetentie verklaarde de Nederlandse overheid het gebruik van isolatie in vreemdelingendetentie te willen indammen. Desondanks blijkt uit een gezamenlijk onderzoek van Amnesty International, Dokters van de Wereld en Stichting LOS dat isolatie de afgelopen jaren onverminderd werd toegepast. Van januari tot en met oktober 2014 zaten 379 bestuursrechtelijk gedetineerde vreemdelingen in een isoleercel. Het percentage is al jarenlang gelijk: dagelijks zit gemiddeld 1,2 of 1,3 procent van de gedetineerde vreemdelingen in isolatie. Dit lijkt een verwaarloosbaar percentage, maar jaarlijks zitten er dus honderden vreemdelingen in een isoleercel, met mogelijk schadelijke gevolgen voor de gezondheid.
Het onderzoek laat zien dat ondanks de intentie hiertoe, de wetgeving, het beleid en de praktijk de laatste jaren nauwelijks zijn veranderd om isolatie echt te voorkomen. Dringende aanpassingen zijn dan ook nodig.
Dit voorjaar buigt het kabinet zich over een wetsvoorstel waarin een aantal zaken rondom vreemdelingendetentie wordt veranderd. Dit is dé gelegenheid om eindelijk ernst te maken met het verminderen van het gebruik van isolatie. Dat is ook mogelijk met Zweden als voorbeeld. In Zweden kunnen mensen nooit als straf in een isoleercel worden geplaatst. Op een populatie van 508 vreemdelingen in het detentiecentrum bij het dorpje Flen is in 2014 vijftien keer over gegaan tot isolatie als ordemaatregel, die gemiddeld twaalf uur duurde. Vreemdelingen in Nederland die in de eerste maanden van 2014 wegens 'ordeproblemen' in de isoleercel zijn geplaatst, verbleven daar gemiddeld vijfenhalve dag. Een van hen verbleef daar zelfs 29 dagen aaneengesloten.
''Vaak gaat het om mensen met grote psychische problemen'', aldus Annemarie Busser van Amnesty International, een van de opstellers van het rapport. ''Die horen in een psychiatrische kliniek met deskundige behandeling, niet in een detentiecentrum.''
Aanbevelingen
Het huidige Nederlandse vreemdelingendetentiebeleid kan leiden tot mensenrechtenschendingen en (soms ernstige) gezondheidsschade. Door veranderingen door te voeren kan de veiligheid van zowel gedetineerde vreemdelingen als van medewerkers beter worden gegarandeerd. Isolatie in vreemdelingendetentie is niet meer van deze tijd. Het streven moet dan ook zijn om dit helemaal uit te bannen.
Het beleid in de Nederlandse gezondheidszorg kan hierbij als voorbeeld dienen, evenals de praktijkervaringen uit de Nederlandse forensische psychiatrie en succesvolle voorbeelden uit het buitenland. Deze tonen dat een drastische reductie van isolatie, en wellicht zelfs uitbanning, mogelijk is. Amnesty International, Dokters van de Wereld en Stichting LOS nodigen de politiek, uitvoerders en toezichthouders uit een serieuze poging te wagen. Een enorme stap voorwaarts zou hierbij kunnen worden gezet door de volgende aanbevelingen op te volgen:
Aan de regering:
- Schrap de bevoegdheid om isolatie als disciplinaire straf op te leggen in vreemdelingendetentiecentra uit de wet.
- Neem concrete stappen, beschreven in een actieplan, om te werken aan het terugdringen en uiteindelijk uitbannen van het gebruik van isolatie als ordemaatregel; hanteer hierbij de al door de GGZ gestelde kaders.
Bijdrage van Amnesty International, afdeling Nederland
Zie ook het rapport uit mei 2014: 'Geketende zorg: gezondheidszorgen in vreemdelingendetentie'