Tech & Rights

De rechtsstaat: Dit zijn de redenen voor de Europese Commissie om Polen onder de loep te nemen

De Commissie heeft haar ‘rechtsstaatmechanisme’ geactiveerd nu er zorgen zijn over machtsmisbruik door de nieuwe Poolse regering. Lees verder als je wilt weten wat er nu gebeurt en wat er kan gaan gebeuren.

by Israel Butler
De regeringen die de Europese Unie hebben gevormd of er bij zijn gekomen, hebben allemaal ingestemd met de voorwaarde dat om een EU-lid te zijn, een land zich aan bepaalde waarden moet houden en beschermen. Deze omvatten de rechtsstaat, democratie en mensenrechtenstandaarden. Elk land dat lid wil worden, moet deze waarden beschermen.

Eén van de verantwoordelijkheden van de Europese Commissie is te waarborgen dat EU-regeringen zich aan de waarden van de Unie houden. De Commissie maakt zich zorgen dat de veranderingen die de nieuwe Poolse regering nu doorvoert met betrekking tot zijn Constitutioneel Hof en de publieke omroep de rechtsstaat schade toebrengen.

Wat is de rechtsstaat?

De rechtsstaat verwijst naar een aantal principes die ontworpen zijn om een overheid van machtsmisbruik te weerhouden. Het vereist onder andere dat overheden handelen binnen de kaders van de wet, in het bijzonder de nationale grondwet, maar ook de internationale mensenrechtennormen. De meeste EU-landen hebben een Constitutioneel Hof of Tribunaal, tot wiens taak het hoort om overheden te controleren of ze geen wetten maken die de grondwet schenden.

Om een grondwet te beschermen moeten de rechters in dat Constitutioneel Hof onafhankelijk en onpartijdig zijn. Ze moeten dus neutraal zijn en niet beïnvloed worden door politici.

Als een overheid de grondwet schendt, kan de situatie niet worden hersteld totdat het Constitutioneel Hof een besluit neemt. Om te garanderen dat de grondwet daadwerkelijk wordt beschermd, moet dat Hof daarom ook in relatief korte tijd beslissingen kunnen nemen. Als een Hof traag is, kunnen er meerdere jaren overheen gaan voordat schendingen van de grondwet worden gecorrigeerd. Tot die tijd is een overheid in staat om wederrechtelijk te handelen.

De rechtsstaat vereist ook van overheden dat zijn wetgeving maakt via een democratisch proces, naar de wil van het volk. Een goedwerkende democratie vertrouwt er op dat de burgers toegang hebben tot gebalanceerde en accurate informatie van kanalen die vrij zijn van de invloed van politici.

Hoe zit het nu met Polen?

De Commissie is bezorgd over de situatie in Polen om twee redenen:

Ten eerste zijn dat de veranderingen binnen het Constitutioneel Hof. De nieuwe regering heeft meer rechters aangesteld dan waar zij recht toe heeft – vijf in plaats van twee. De regering weigert om een recente beslissing van het Constitutioneel Hof uit te voeren die duidelijk maakt dat de huidige regering drie van de door de vorige regering aangestelde rechters moet accepteren en alleen twee van de rechters van haar keuze mag aanstellen.

Als de regering het Hof kan negeren, kan het Hof zijn werk niet doen en kan het niet garanderen dat de overheid zich aan de grenzen houdt die door de Grondwet zijn gesteld. Dit betekent dat het Constitutioneel Hof niet in staat zou zijn om de overheid te weerhouden van het maken van wetten die de mensenrechten schenden welke door de Grondwet worden beschermd.

De nieuwe regering heeft ook de procedurele regels van het Constitutioneel Hof veranderd. Deze veranderingen vertragen de snelheid enorm waarmee het Hof over zaken kan besluiten. Dit betekent dat als de overheid in strijd met de wet handelt, het nog een aantal jaren zou duren voordat het Constitutioneel Hof de zaken kan terugdraaien.

Ten tweede is de Commissie bezorgd dat de veranderingen aan het Poolse omroepbestel in conflict komen met het recht op vrije meningsuiting en vrijheid van informatie. De veranderingen geven de regering controle over de aanstelling van omroepbazen en leden van Raden van Toezicht op de media.

Wat gebeurt er nu?

De Commissie heeft in verband met Polen haar rechtsstaatmechanisme geactiveerd. Het raamwerk leidt niet tot sancties. Tenminste, het geeft de Commissie geen bevoegdheid om de regering een boete op te leggen, EU-gelden te stoppen of haar het stemrecht in de EU te ontnemen. Het raamwerk is opgezet om de Commissie en een overheid ruimte te geven om over een oplossing te praten en te onderhandelen.

De Commissie kan het raamwerk activeren als ze denkt dat er een systematische dreiging uitgaat naar de rechtsstaat in een EU-land. Met systematische dreiging bedoelt de Commissie een situatie waar nationale rechtbanken, zoals het Pools Constitutioneel Hof, niet langer kunnen garanderen dat de overheid binnen de kaders van de wet handelt.

Als een regering weigert een rechterlijk besluit uit te voeren, zich bemoeit met de onafhankelijkheid van rechters of de handelssnelheid van rechtbanken vertraagt, bemoeilijkt dit de rechtbanken om te controleren of de regering rechtmatig handelt.

Het raamwerk omvat drie stappen. De eerste stap is al gezet. De Commissie heeft de regering uitgelegd waarom ze bezorgd is over het Constitutioneel Hof. De Commissie verwacht dat de Poolse regering uitlegt wat het heeft gedaan, waarom en welke impact dit zal hebben op de rechtsstaat. Hoewel de Commissie haar eigen deskundigen tot haar beschikking heeft die de situatie analyseren, zoekt ze ook informatie en expertise bij andere bronnen.

In het bijzonder bouwt de Commissie op de deskundigheid van de Commissie van Venetië die deel uitmaakt van de Raad van Europa. De Commissie van Venetië is een instituut met onafhankelijke deskundigen dat analyses uitvoert over wetgeving en beleid om na te gaan of deze de rechtsstaat geen schade toebrengen.

Op basis van gesprekken met de Poolse regering en de analyse door de Commissie van de situatie kan de Commissie besluiten of ze haar onderzoek sluit of overgaat tot de tweede stap van het mechanisme. Het is aannemelijk dat de Commissie in maart 2016 hierover de knoop doorhakt.

Wat gaat er hierna gebeuren?

Eén van de drie volgende dingen kan de volgende stap zijn:

  • Het kan zijn dat aan het einde van het gesprek tussen de Poolse regering en de Commissie de laatste besluit dat de veranderingen aan het Constitutioneel Hof en de publieke kanalen de rechtsstaat niet aantasten. De Commissie kan een oogje in het zeil blijven houden, maar zou Polen niet vragen om veranderingen aan te brengen en het proces zou formeel voorbij zijn.
  • Een alternatief scenario is dat de Poolse regering tijdens de gesprekken informeel zou instemmen met het terugdraaien van de situatie naar de oorspronkelijke staat, of dat ze andere kleine veranderingen aanbrengt op verzoek van de Commissie. Dit zou het proces waarschijnlijk ten einde brengen.
  • De derde optie is dat de Commissie niet overtuigd raakt door de uitleg van de regering waarom de veranderingen aan het Constitutioneel Hof en het mediabestel acceptabel zijn en dat ze besluit dat de rechtsstaat is aangetast. Als dat gebeurt, gaat de Commissie waarschijnlijk over naar de tweede stap van het mechanisme: ze reikt de regering aanbevelingen aan met wat nodig is om de rechtsstaat weer veilig te stellen. De regering zal dan tijd gegeven worden en krijgt hulp aangeboden om deze suggesties uit te voeren.

In het laatste stadium van het mechanisme zou de Commissie kijken of de Poolse regering de aanbevelingen naar behoren heeft uitgevoerd. Als de regering daarin faalt, kan de Commissie besluiten om een andere procedure op te starten die wel tot sancties kan leiden.

Deze procedure is nooit eerder toegepast en staat omschreven in Artikel 7 van het Verdrag betreffende de Europese Unie.